Bussums Historisch Tijdschrift 21/2 (september 2005) pag. 44-49

Een nieuwe context voor een kerk: de Vredekerk te Bussum

Wim Westinga

	Afb. 1: Vredekerk gezien vanaf Landstraat voor de ombouw

Klik hier voor de pdf-versie van dit artikel.
Onderstaande illustraties zijn aanklikbaar voor een vergroting.

Opdrachtgever: Dudok Wonen
Architect: Inbo Architecten BNA Woudenberg, Projectarchitect: Wim Westinga
Aannemer: Slokker Bouwgroep B.V. Almere 

Inleiding

Nadat eerdere pogingen voor herontwikkeling van de Vredekerk, die sinds 1996 leeg stond, waren gestrand, werd in het voorjaar 2004 aan Inbo architecten gevraagd om een realiseerbaar plan te maken voor het ombouwen van de kerk tot een appartementengebouw.

Afb. 2: Interieur niet meer gebruikte Vredekerk

Slokker Vastgoed en Dudok Wonen (toen nog Patio) waren overeengekomen dat de kerk door Dudok zou worden ontwikkeld en de achter de kerk gelegen nieuwbouw door Slokker (ook ontworpen door Inbo architecten). 

Stedenbouwkundige context

Hoewel de opdracht op deze wijze over twee partijen tot stand kwam, heeft ondergetekende, als verantwoordelijk projectarchitect, dit steeds gezien als mogelijkheid om niet alleen de kerk zelf te vernieuwen maar ook de omgeving ervan zodanig vorm te geven, dat er een nieuwe context voor de kerk kon ontstaan.

De kerk staat met de entreezijde en met de toren naar de stedelijke ruimte die wordt gevormd door de rotonde (waaraan ooit het bekende historische gebouw "Irene" heeft gestaan). Deze ruimte vormt de feitelijke ingang tot het centrum van Bussum.

De achterzijde van de kerk was volledig onbelangrijk gemaakt door een aangebouwde consistorie. Door deze weg te nemen ontstond  de mogelijkheid de achterkant op te waarderen.

In het stedenbouwkundig plan is een hofvormigeruimte gemaakt waarvan 3 wanden worden gevormd door nieuw te bouwen woningen en de 4e wordt bepaald door de achtergevel van de kerk. De Noordzijde van de kerk was vooral door bestaande bomen aan  het zicht onttrokken. Door deze  deels weg te nemen en te snoeien is deze gevel weer zichtbaar  gemaakt. De zuidzijde van de kerk  is in het stedenbouwkundig plan  vrij gehouden. De ruimte tussen  deze gevel en de zijgevel van het  nieuwe appartementengebouw  langs de Nieuwstraat, wordt  bepaald door een bestaande rode beukenboom. Door deze ruimte af te schermen met een hekwerk langs de straat, is de sfeer van de hof rond de kerk benadrukt. 

Bestaande gebouw

Het bestaande kerkgebouw dateert uit 1914. Het ontwerp is van architect C. Doornenberg.

Afb. 3: Plattegrond bestaande gebouw

De plattegrond heeft de vorm van een Grieks kruis en is dus alzijdig symmetrisch. De toren is aan de westkant en markeert de hoofdentree van de kerk. In de oksels van de kruisvormige plattegrond zijn vier trappenhuizen toegevoegd (zie afb. 3).

Het voordeel van deze plattegrondopzet is dat er een vrijdragende kapconstructie kan worden toegepast. In de (kerk)ruimte konden zo hinderlijke constructies zoals kolommen worden voorkomen. Tegenover de hoofdentree bevond zich de preekstoel met daarboven op een bordes het orgel. De ruimtes haaks op deze as waren voorzien van balkons.

Onder de kapconstructie was, in de vorm van een tongewelf, een plafond aangebracht van houten delen. De vloer van de kerk was aflopend aangebracht richting preekstoel waardoor elke kerkbezoeker goed zicht had op de preekstoel. Het interieur van de kerk was sober en doelmatig.

De architectuur van de kerk is een voorbeeld van de rationalistische stijl van het begin van de vorige eeuw. Het hoofdvolume (Kerk met  toren) en de verticale raamvoering  appelleren aan traditionele kerkvormen. De uitwerking van de gevels is ingetogen. De ramen  bestonden uit eenvoudige, niet beschilderde glas-in-lood ramen.  In de detaillering van het metselwerk rond de ramen zijn enige decoraties verwerkt in de vorm van  profielstenen, metselverbanden en  sluitstenen van zandsteen.  Wellicht kan hierin een relatie worden gezien met de op dat moment toegevoegd heersende stijl van de Amsterdamse school.

	Afb. 4: Achtergevel met daarachter trappen en lift

Nieuwe indeling

Bij het ontwerp voor een nieuwe indeling van het gebouw is gestreefd naar een oplossing die  zoveel mogelijk de geometrie van  de ruimte respecteert. Bovendien  is de ruimtelijkheid als belangrijk  uitgangspunt gehanteerd.Er is ee n ontsluitingstrook ontworpen die de volledige hoogte en diepte van de kerk beslaat. Hierin bevinden zich trappen en lift. Door deze keuze is ruimtelijk iets van de kerk ervaarbaar gebleven. Door de achtergevel open te maken (deze was dicht gemetseld vanwege de opstelling van het orgel en de aanbouw van de consistorie), kan via deze centrale ruimte voldoende licht naar binnentreden.

Afb. 5: Plattegrond nieuwe indeling

Om dit te versterken zijn de trappen open gemaakt en is een glazen toegepast.  De vloer van het gebouw is uitgevlakt en het peil is daardoor op 80 cm boven maaiveld komen te liggen. Hierdoor is het niveau van hoofdtoegang gehandhaafd en is de achteringang 80 cm opgehoogd. Het peil van de appartementen op de begane grond is ook op 80 cm boven het maaiveld gelegen. Door een extra liftstop op  maaiveldniveau is een drempelloze toegang tot het gebouw gecreëerd.

Ter weerszijden van de centrale  hal bevinden zich de appartementen. Als basisindeling zijn 4 appartementen per verdieping aanwezig. Ze bestaan uit een woonkamer, keuken, twee slaapkamers (één in het voormalige trappenhuis) en een badkamer (zie afb. 5). Op de begane grond is aan de noordzijde een appartement ingewisseld voor de bergingen.

	Afb. 6: Vanuit toren Vredekerk gezien Wilhelminakerk en Koepelkerk

In de kap bevinden zich 2 appartementen. In de woonkamers van deze woningen is de oude kap volledig zichtbaar. Dit geeft deze woonkamers een bijzonder karakter.

In de toren is een woning ontworpen die de volledige hoogte van de toren beslaat. De onderste woonlagen zijn via split-level verbonden met ruimtes (entree, badkamer en keuken) in de oude kerkruimte. De bovenste verdieping bevindt zich achter de voormalige galmgaten en heeft rondom uitzicht over Bussum (zie afb. 6). Op deze wijze zijn er 18 appartementen in het gebouw aanwezig. 

Architectuur

Bij het ontwerp voor de herinrichting van het gebouw is het bestaande karakter zo veel mogelijk gerespecteerd. Dat geldt vooral ook voor de aanpassing van de gevels.

Afb. 7: Zijgevel met franse balkons

De verticale raamvoering is uitgangspunt. Bestaande openingen zijn gebruikt voor de nieuwe ramen. De lichttoetreding van de woonkamers is gerealiseerd door verdiepingshoge puien 80 cm binnen de bestaande gevel te  plaatsen. In deze puien zijn dubbele openslaande deuren opgeno men die als Frans balkon dienst doen.

	Afb. 8: De glazen lift aan de binnenzijde van de achtergevel

Hierdoor is voorkomen dat het  karakter van het gebouw met balkons zou worden ontkracht. De gebruikte openingen voor de woonkamers zijn, met een onderbreking ter plaatse van de oude kerkbalkons, naar beneden doorgetrokken. Hierdoor is de verticale uitstraling versterkt.

Een vergelijkbare behandeling is bij de achtergevel toegepast. Hier lopen de verticale openingen ononderbroken door over de volle hoogte van de hal. Achter de glazen pui beweegt de glazen lift. 
De beleving van buiten, maar ook van binnen, krijgt een extra gelaagdheid door de dubbele gevelopbouw.

Afb. 9: Raam in een appartement dat laag aansluit in gevel

Voor de belichting van overige ruimtes zijn de bestaande openingen gebruikt. De vloeren van de appartementen zijn daar aan de binnenzijde zo aangesloten dat er meerdere lagen mee worden belicht. De consequentie is dat soms een raam hoog en soms laag in de gevel aansluit (zie afb. 9).

De metselwerkdecoraties in de gevels zijn zo veel mogelijk in de originele staat gehandhaafd. Daar waar openingen zijn aangepast is dat zichtbaar door de originele zandsteen elementen te handhaven en het ontbreken van profielstenen te accepteren.

Het gerealiseerde ontwerp, het vernieuwen van het dak en het schoonmaken en aanhelen van het metselwerk bevestigen de Vredekerk in haar karakter als gebouw.

De nieuwe functie geeft haar een nieuwe toekomst.