Contactblad Historische Kring Bussum 16/1 (april of mei 2000) pag. 23-26
De ontstaansgeschiedenis van het Spiegel
Gerard Langemeijer
Klik hier voor de pdf-versie van dit artikel
Onderstaande illustraties zijn aanklikbaar voor vergroting.
 |
|
Een heel klein gedeelte van een kaart van Naardens
|
Onlangs vroeg een bestuurslid van de Historische Kring Bussum mij om eens te schrijven hoe het Spiegel is ontstaan. In een optimistische bui heb ik dat toegezegd, maar nu ik er voor sta ontdek ik dat het geen simpele zaak is. Het begin is al moeilijk, want waar lag het Spiegel precies?
Een kaartje uit 1725 toont de Spiegel pal onder de stad Naarden en keurig geschreven zonder de letter 'h'! U zult onmiddellijk zeggen dat hier iets niet klopt, en terecht. Wat we nu het Spiegel noemen, heette hier vroeger de Achterbuurt. Gezien vanuit het dorp rond de Brink was het hier een afgelegen buurt met bos, landbouwgrond, wat heide en weiland dat grotendeels toebehoorde aan de Bussumse Erfgooiers, die het op die schrale grond bepaald niet makkelijk hadden. Op die slechte grond kon men onmogelijk concurrerend werken met andere landbouw gebieden. Enerzijds was men blij toen de Amsterdammers kwamen en zij nog een aardig prijsje voor hun grond maakten, maar anderzijds was het wel hard om als Erfgooier je bezit te moeten verkopen. Die pijnlijke situatie heeft soms tot gevoelens van onbehagen geleid ten opzichte van "die nieuwkomers" en ook werden ze heel lang niet als echte Bussumers geaccepteerd.
Komen we nog even terug op die onschuldige naam 'Achterbuurt'. Een naam die niet bepaald aantrekkelijk was voor Amsterdammers die buiten wilden gaan wonen. Het zou kunnen zijn dat het oog van de eerste pioniers op bijgaand kaartje van Naarden met de aanduiding DE SPIEGEL is gevallen en zij die naam maar gewoon 'leenden'. Het woord 'Spiegel' moet veel Amsterdammers wel bekend in de oren hebben geklonken.
Bij de ontwikkeling van het Spiegel denken wij al gauw aan de eerste trein die in 1874 Bussum binnensukkelde en nemen we gemakkelijk aan, dat toen de "vreemdelingen' voor het eerst binnen kwamen. Met de trein. Ja! Maar met de trekschuit of zelfs lopend al veel eerder. Uiteraard ook met paard en wagen. Bijvoorbeeld de heer Bodeman die in 1821 zijn villa Delta betrok. De dochter van Bodeman trouwde met de heer Veer en bleef met haar man op villa Delta wonen, vandaar de naam Veerstraat. Zonder in details en jaartallen te vervallen, verwijs ik naar villa Nassau, villa Veldheim, Schoonoord en de bebouwing van de Vlietlaan, Eslaan en nog een aantal andere die al eerder bebouwd werden (voetnoot 1).
In 1817 werd Bussum onafhankelijk van Naarden. In 1824 werd door de landmeter Oosterhout de eerste kadastrale meting gedaan en te boek gesteld (voetnoot 2). Er zal nauwelijks iets veranderd zijn tussen 1817 en 1824. Welke plaats in Nederland heeft zoveel basisgegevens meegekregen bij haar geboorte!
Spiegelplannen
Het is van belang te weten welke plannen de grondleggers van het Spiegel voor ogen stonden en wonderlijk genoeg is dat precies bekend. Op 5 april 1877 wendde de heer P.J. Loman zich per brief tot de Raad der Gemeente Bussum met de volgende fraaie zin: "... dat hij in samenwerking met eenige andere Heeren het voornemen heeft opgevat en reeds gedeeltelijk ten uitvoer heeft gebracht om het Spiegel als park aan te leggen en met woonhuizen te bebouwen." Het is een heel lang verhaal waarin vooral gesproken wordt over de slechte staat der wegen. De breedte van de Schapendrift - een zandweg in het Spiegel - bevalt hem ook niet (voetnoot 3).
P.J. Loman sprak volgens hem namens enige heren, maar in feite namens de op 4 maart 1876 opgerichte Naamloze Vennootschap Bouwmaatschappij Nieuw Bussum. Loman, een bankier, was zeer begaan met de slechte leefomstandigheden in het dorp en hij hielp waar dit maar enigszins mogelijk was. Loman overleed in 1888. Als dank voor alles wat hij gedaan had, schonk de gemeente Bussum hem een grafmonument, dat nog steeds op de oude algemene begraafplaats te vinden is, met het opschrift: "Weldoende en eenvoud. Te zijner gedachtenis. Bussumse gemeenteraad." Het Lomanplein en de P.J. Lomanlaan houden hem in herinnering. Ook andere Spiegelbewoners deden veel goeds in het dorp; zo ging mevrouw Biegel met haar dochter bedden verschonen bij zieken. de dochter van Zwaardemaker hielp gratis in de bibliotheek, enkele dames gaven gratis handwerkles.
Andere bouwmaatschappijen waren: "Maatschap Teesing en Biegel" en "Bouwgrondexploitatiemaatschappij Gooiland". Vroeger ging het zo: je kocht ergens grond en vertelde dat later min of meer toevallig aan de gemeente. Pas in 1902 kwamen er landelijke beperkingen wat het bouwen betreft en in 1921 kon men beslist niet meer om de gemeente heen. Wie gaf de straten een naam, of beter gezegd: wie legde de lanen en straten aan? Huisnummers bestonden toen niet in het Spiegel, dan kon je aan het omnummeren blijven. Daarom gaf men villa's een naam en dat werkte lange tijd prima. De schaduwzijde is, dat er over de oude villa's nauwelijks gegevens beschikbaar zijn, zoals de namen van de eerste eigenaars, de architect, het bouwjaar en dergelijke ontbreken in de dossiers. Via het kadaster zijn wel enige gegevens te vinden, maar zeker niet de naam van de architect en het huisnummer. Dat wordt puzzelen.
En toch. zo somber is de situatie ook weer niet. De vader van het Spiegel heb ik nog niet genoemd: de heer Biegel. U kent de Kom van Biegel zeker wel. Eerst woonde deze Biegel in villa Nassau in het dorp. Later liet hij in het Spiegel een stukje heide uitgraven om met dat zand een heuveltje op te werpen (Gooilandseweg 1) voor zijn villa Solitude. Het ging hem er vermoedelijk ook om, om water te hebben bij zijn huis, want zoals in vele dorpjes stelde ook in Bussum de brandweer toen niets voor. De heer Biegel was zeer betrokken bij de bouw van villa's in het Spiegel en hij heeft ontzettend veel geschreven over die beginjaren (voetnoot 4). Bovendien zette hij anderen aan, om in de kranten wervende artikelen te schrijven over het wonen in het Spiegel. Hij kon ook wel eens ontstemd zijn, bijvoorbeeld als kinderen koeien lieten grazen op de prachtige grasvelden die hij in parkjes of langs wegen had laten aanleggen. De parken waarin de villa's kwamen te liggen waren: Mariaheuvel tussen de Heuvellaan en de J.F. Evertslaan, Nassaupark (voetnoot 5), Wandelpark, het latere Biegelpark rondom de Kom van Biegel (voetnoot 6), Aurorapark (voetnoot 7) nu Koningsflat aan de Boslaan, Helenapark tussen Graaf Florislaan en Noordeinde (nu Zwarteweg).
De gemeente heeft geen volledige dossiers, maar gelukkig bewaarde Biegel alle artikelen, zoals over de bouw van de villa's met vermelding van het bouwjaar en de eerste bewoner en hij plakte ze in in een groot boek. Verder wist hij zelf veel over de bouw van villa's en was hij steeds schriftelijk met de gemeente in gesprek. Dat alles is vrij goed bewaard gebleven, onder andere doordat de heer C.D. van Vliet, de zoon van de bouwheer van de villa's aan de Vlietlaan, die gegevens goed geordend heeft. De Historische Kring Bussum heeft deze gegevens in bruikleen in huis.
Noten:
1) Zie bij de Historische Kring het boek van W.C.A. van Vliet.
2) Zie de kaart bij de Historische Kring Bussum.
3) Gemeentearchief Bussum, inkomende stukken.
4) Zie het boek van Biegel bij de Historische Kring.
5) Zie de kaart van 1893 gemaakt t.b.v. de aanleg van de waterleiding door H. Halbertsma.
6) De Gooi en Eemlander, 7e jaargang, nr. 5, ingezonden stuk van Biegel, Verfraaiingen in het Spiegel.
7) Zie kaart 1905 gemaakt door gemeentearchitect J.F. Everts.