Contactblad Historische Kring Bussum 19/3 (december 2003) pag. 3-21
Bensdorp (II), de afloop
Marcus van der Heide
Klik hier voor de pdf-versie van dit artikel.
Onderstaande illustraties zijn aanklikbaar voor een vergroting.
Het vorige deel van dit artikel is gepubliceerd in Contactblad Historische Kring Bussum, Jaargang 18, nr. 3 (december 2002), pag. 7-29.
 |
|
De eerste steenlegging op 27 september 1949.
|
In 1949 begon, om het naoorlogse woord nogmaals te gebruiken, de grote 'wederopbouw' van Bensdorp. In de zomer van dat jaar startte de bouw van een geheel nieuw kantoorgebouw volgens ontwerp van de architecten H. van Putten en B. van Wamelen. Uitvoerder was H. Fennis te Bussum. Op 27 september 1949 legde L.F.M. Bensdorp de eerste steen en hij metselde ook een oorkonde in een loden buis in. Op die zelfde dag trad hij op 65-jarige leeftijd af als algemeen directeur en droeg de leiding over aan zijn zoons L[ou] W.G. en J[oop] E.M Bensdorp. Het nieuwe gebouw werd zomer 1950 in gebruik genomen.
Daarnaast zijn er vele andere ontwikkelingen te noemen. In alle stilte werd in januari 1949 een Bedrijfsmuseum opgericht. Hier kreeg de eerste schrijfmachine en rekenmachine een plaats naast reclameplaten (o.a. met Russische tekst), pakmateriaal, catalogi e.d. Als verder materiaal werd gedacht aan gereedschap, foto's, tekeningen, brochures enz. "Dat elkeen eens in zijn omgeving rondkijkt wat hij of zij aan waardevol materiaal kan vinden, alles is wel kom, als het maar specifiek Bensdorp is", aldus de oproep in het bedrijfs blad Bitter en Zoet Jrg. 2 no. l l van maart 1949 [in het vervolg met BenZ. aangeduid].
In Kleef begon, na de herbouw van het in 1944 verwoeste bedrijf, in juni 1949 de productie weer. In november 1949 werd het 'Gilde der Kroondragers' ingesteld: voor 25, 40 en 50 jaar trouwe dienst kreeg men resp. een zilveren, een zilververguld en een gouden Bensdorp-kroontje met het cijfer 25, 40 of 50 erop. Er bleken meer dan 40 Kroondragers te zijn. De eerste lijst Kroondragers werd december 1949 in BenZ Jrg. 3, no.8 gepubliceerd. De tweede lijst van Kroondragers werd in januari 1951 gepubliceerd.
 |
OORKONDE
|
||
De oorkonde die bij de eerste steenlegging op dinsdag 27 september 1949 werd ingemetseld. |
|||
Uitbreidingen
Op 4 januari 1950 vertrok zoon Hans naar Kaapstad om aldaar een nieuwe fabriek te installeren en de leiding daarvan op zich te nemen. De expansie in Zuid Afrika bracht echter niet het succes waarop gehoopt was. Ongeveer in dezelfde tijd vestigde zich er ook het Zwitserse cacaobedrijf Souchard, wat de spoeling dun maakte.
 |
|
Interieur van de Bussumse winkel in 1953, met Mej. Th. Vlek
|
Daarentegen is de opening van de honderdste Bensdorpwinkel op 14 september 1950 in Geleen een mijlpaal te noemen. Om wat dichter bij huis te blijven: in Hilversum was 24-11-1949 een derde filiaal aan de G. van Amstelstraat gekomen, nadat Havenstraat 30 op 11 november van dat jaar al zijn 12½ jubileum had gevierd. In december 1954 werd er zelfs een vierde winkel in Hilversum geopend, Kerkstraat 49a. In Huizen diende de Bensdorp-winkel aan de Voorbaan 16 tevens als bijkantoor van de Gooi- en Eemlander! De winkelketen was een belangrijke poot geworden en werd medio 1950 dan ook als zelfstandige organisatie een geheel aparte N.V., de Bensdorp WINKEL N.V.
 |
|
Bussumse advertentie uit 1953. |
Ontslagen
Beginjaren '50 stonden vanwege de Koreaanse oorlog de zaken er een stuk minder florissant voor. De prijs van grondstoffen steeg en de afzetten werden minder. Er werd aanzienlijk minder cacaopoeder vervaardigd en de chocoladeproductie kwam op een lager pitje te staan. Zeventien leden van het mannelijk personeel moesten worden ontslagen en met het werk van vijf man werd geschoven (om in een lagere loonschaal te komen). Ook werd bezuinigd op Bitter en Zoet, het blad werd 1/3 dunner, van 12 pagina's teruggebracht naar 8. De standaardisatie van de verpakkingen bleek 'winst' op te leveren. De (te) vele soorten en variaties werden te kostbaar. Mondiale verpakking werd zo veel mogelijk aan elkaar gelijk gemaakt, een etiket in de betreffende taal kon opgeplakt worden.
Bedrijfsbrandweer
Toch stond niet alles stil, zo kwam er in 1951 officieel een Bedrijfsbrandweer, die goed voor de dag kwam bij wedstrijden het jaar er op, toen in Callantsoog de eerste prijs werd behaald.
Ernstig was de brand die bestreden moest worden in de nacht van 26 op 27 juli 1954, nadat de vuurhaard acht uur lang onopgemerkt was gebleven. De schade van poederafdeling en de daaronder liggende opslagkelder was enorm, maar na 25 dagen functioneerde de poederinstallatie al weer dankzij de inzet van de Technische Dienst. Het opruimen alleen al had een week in beslag genomen.
Bij het eerste lustrum van de bedrijfsbrandweer in 1956 was Bensdorp de organisator van de wedstrijddag voor regionale bedrijfsbrandweren. De eerste prijs ging met 611,5 punten naar Nera, Nederhorst den Berg; de P.T.T. Bussum eindigde op de vijfde plaats met 515 punten, net voor de Chemische Naarden (512 p.).
Het gewone vertier van en voor de Bensdorpianen ging natuurlijk gewoon door, zoals de toneelvoorstellingen en het voetballen. Het Bensdorpelftal werd in 1952 kampioen in de Bussumse Zomeravondcompetitie. De toneelclub dateerde al van 1944 (start t.g.v. de 60ste verjaardag van L.F.M. Bensdorp).
Van groot belang, mede voor de toekomst, was het gereedkomen van het nieuwe ketelhuis in oktober 1952. De inrichting was er op gericht om t.z.t te kunnen overgaan op een heetwaterverwarmingssysteem in de fabriek in plaats van stoom.
Het jaar 1952 was trouwens van grote importantie op het gebied van de sociale wetgeving: op 1 juli 1952 kwam de werkloosheidswet en het wachtgeld er.
Export
Na de oprichting van de W.L.M. Bensdorp Cy in Boston in 1949, waarmee de verkoop in Amerika in eigen beheer kwam, werd de export van steeds groter belang. In 1951 keerde W.L.M. Bensdorp [Brord] terug uit Amerika om als commercieel directeur zijn steentje bij te dragen. Export vroeg om vergroting van de chocoladeproductie. In 1953 werd daarom de Suikerwerkafdeling opgeheven, waarmee de banden met het verleden definitief werden doorgesneden. Het grote assortiment van Bensdorp beperkte zich voortaan alleen nog tot cacao- en chocoladeproducten.
Het bedrijfsbulletin Bitter en Zoet onderging met ingang van de 8e jaargang, mei 1954, wederom een wijziging. Het verscheen in plaats van 12 maal per jaar nu 8 keer en van de 12 pagina's tekst waren er 2-4 in het Duits gewijd aan de dochteronderneming in Kleef, die honderd exemplaren kreeg.
Begin 1954 werd er een Commissie van overleg in het leven geroepen om het instellen van een Ondernemingsraad voor te bereiden. Deze kwam er in mei 1955.
Een van de meest curieuze onderwerpen die ter sprake kwamen was de adoptie van een schaap op de Gooise heide voor een bedrag van f 50,-. Het Goois Natuurreservaat wilde op de Westerheide (een schaapherder was al benoemd) een schaapskooi laten bouwen en in 1954 waren er al 101 stuks schapen, rammen en hamels aangekocht, die op 4 december nabij hotel café-restaurant Zonnehoek te bewonderen waren, aldus de nodiging in Bitter en Zoet. Een jaar later huppelde een ooi met registratienummer 139 en een halsband met de naam Bensdorp op de Gooise heide!
 |
|
Advertenties in Algemeen Handelsblad van 20-11-1954 en De Telegraaf van 13-11-1954. |
Landelijk was de 'Chocoladedag' van 15 november 1954 in het Carltonhotel in Amsterdam [noot l] van groot belang. De verkoop van de chocoladeartikelen was beginjaren vijftig onrustbarend gestagneerd, vooral door de vanwege de bonenprijzen noodzakelijke prijsstijgingen. Daarom werd een gemeenschappelijke reclamecampagne gevoerd onder de leus Chocolade 'het lekkerste lekkers'. De opkomst die dag was ovenveldigend: 50 journalisten, ca. 80 leden van de verschillende organisaties (Ministerie, Bedrijfschappen, grossiers, groothandels- en detaillistenorganisaties) en maar liefst 30 fabrikanten waren aanwezig. Het bijzondere was, dat ze de complete collectie van alle chocolade-artikelen hadden opgesteld, een kleine 2000 artikelen en verpakkingen. De noodlijdendheid van de chocoladefabrikant anno 1954 stond die dag centraal, er werd een inleiding over de cacaogeschiedenis in de loop der eeuwen gegeven (en een kopje koffie gedronken, bereid op de wijze zoals de Mexicanen het in de 16e eeuw deden) en een forum beantwoordde de meest uiteenlopende vragen van "hoe komt de rum in de rumboon" tot "wat is de invloed van de omzetbelasting op de prijzen van de chocolade".
Jubilea
In 1951 bestond de fabriek in Kleef 50 jaar. Het jubileum werd op bescheiden wijze herdacht. Het bedrijf was in het begin overigens geheel onafhankelijk, een vennootschap met aparte aandeelhouders. In deze jaren vijftig vielen de jubilea van de vierde generatie Bensdorp. In 1954 beet L[ouis] W.G. het spits af. Hij werd bijgeschreven in het Kroondragersgilde, omdat het 25 jaar geleden was dat hij zijn eerste schreden in het bedrijf gezet had. In 1958 volgde zijn 25-jarig jubileum directeurschap te Kleve, waar hij als 22-jarige in 1933 begonnen was. Als geschenk ontving hij o.a. een portret, geschilderd door Wim van Woerdekom uit Nijmegen [in kleur afgebeeld in het eerste Bensdorpartikel].
In 1956 voegde zich W.L.M. [Brord] Bensdorp bij het Kroondragersgilde, eveneens voor 25 jaar arbeid. Zijn grote verdienste ligt in Amerika. In het begin van de eeuw zette de firma Steven L. Bartlett Company in Boston met succes de Bensdorp 'Royal Dutch Cocoa' in Amerika af. Er kwamen zelfs kantoren in New York, Chicago, Detroit en Cleveland. Na de malaise van de jaren dertig en de dood van Bartlett kon de toen tot Bensdorp Importers Inc. gedoopte firma zich nauwelijks meer handhaven en de nevenvestigingen werden gesloten. W.L.M. vertrok in 1946 naar Amerika om de verkoop voor Bensdorp te redden en zo kwam in 1949 de W.L.M. Bensdorp Company van de grond. In het Kerstnummer van BenZ 1955 kon hij zodoende melden: "Gestaag zagen wij de omzetten toenemen en voelden wij vaste grond onder de voeten. Sinds 1949 werd de omzet vervijfvoudigd en onze verkooporganisatie over geheel Amerika verspreid".
Op 12 september 1957 werd het 50-jarig bestaan van de Weense fabrieken gevierd, maar 1957 was vooral het "kroonjaar" voor de Winkelmaatschap. In 1932 was immers de eerste winkel en dat nog wel in Bussum opgericht. Zonder de oorlog mee te rekenen waren er gemiddeld acht winkels per jaar van de grond gekomen, in 1950 al de honderdste.
 |
|
In het kader van de Italiaanse Weken, die van 17 t/m
|
In 1958 werd J[oop] E.M. Bensdorp 25-jaar kroonlid. Aanvankelijk was hij praktisch vooral bezig met de inrichting van de nieuwe winkels en de suikerwerkafdeling (waarvan hij ook chef werd). In de oorlog nam hij de leiding van de Technische Dienst over. Na de oorlog lagen zijn specialismen naast de kwaliteitscontrole en het bedrijfsorgaan BenZ in het bedrijfsbureau (1946) en de planningsafdeling (1948). In 1949 werd hij tot directeur benoemd. De Ondernemingsraad was een kolfje naar zijn hand, maar ook zijn sociale maatregelen mochten er zijn. Zo kwamen er moderne douche- en kleedlokalen. Hij is ook een van de eerste fabrikanten in het Gooi die een ochtend- en middagpauze voor het fabriekspersoneel instelde. In het overlijdensbericht van hem kopte de Gooi- en Eemlander 1-12-1992 dan ook "harde werker met groot sociaal gevoel". Joop Bensdorp was enige tijd raadslid en fractievoorzitter van de toenmalige KVP in de Bussumse gemeenteraad.
De vierde man van de vierde generatie, Hans, blijft wat buiten beeld, maar hij zat dan ook in het buitenland. Hij ging januari 1950 naar Kaapstad om er de nieuwe fabriek te installeren. Na een directeurschap van acht jaar daar keerde hij in december 1958 terug om in 1959 directeur in Wenen te worden. Maar ook hij was in 1957 vijfentwintig jaar werkzaam bij Bensdorp.
Na een onderbreking van 17 jaar werd in maart 1958 opnieuw gestart met 'Bros', nu een fors model dat maar liefst 23 cent kostte. De smaken puur en melk werden later aangevuld met hazelnootmelk. In 1958 nam Bensdorp het agentschap in Londen over, omdat E.H. Wright die sedert 1937 het bewind gevoerd had, eind 1957 overleden was. De nieuwe firma kreeg de naam Bensdorp Gr. Britain Ltd.
Op 20 januari 1958 was L.F.M. Bensdorp overleden [zie deel I, p. 27 + portret p. 22]. De bijzetting in het familiegraf op het r.-k. kerkhof te Bussum vond op 23 januari 1958 plaats. Zijn vier zonen zetten het levenswerk van hun vader voort, "waarbij zij node zijn weloverwogen adviezen zullen missen", aldus het In Memoriam in BenZ van februari 1958.
 |
|
Directiekamer van Bensdorp (jan. 1959): v.l.n.r. J. Bensdorp
|
Bensdorp 75 jaar in Bussum
Het grootste festijn werd uiteraard de viering van het 75-jarig bestaan eind februari 1959. Er werden rondleidingen in het bedrijf gehouden en de bezoekers kregen het jubileumnummer 'Bensdorp vroeger en nu', Bitter en Zoet Jrg. 12, no. 5 van februari 1959, uitgereikt. Naast de ontstaans geschiedenis van het bedrijf bevatte het nummer 35 moment opnames's binnen het bedrijf.
 |
|
Het jubileumnummer t.g.v. het zilveren jubileum
|
De Gooi- en Eemlander interviewde o.a. de 85-jarige Marie Schiltmeijer, de oudste nog levende Bensdorpiaan. Ze kwam 72 jaar geleden als 12-jarige de fabriek binnen. Zij staat met Joop Bensdorp op de foto "bij dezelfde deur, waardoor zij twintig jaar achtereen de fabriek betrad" en sprak de historische woorden: "Meneer Joop, u lijkt precies op uw grootvader" [zie p. 13 Bensdorp I, waar deze op de foto uit 1900 geheel rechts poseert].
 |
|
Marie en Joop Bensdorp in gesprek |
Zieken en ouden van dagen in Bussum kregen een aardigheidje bij de thee. Voor en door het personeel werd op 28 februari 1959 een Bensdorp-Revue in Theater Gooiland in Hilversum opgevoerd. De eigenlijke feestdag van 26 februari begon met een plechtige H. Mis in de St. Vituskerk.
Heel bijzonder was de plakboek-wedstrijd voor de zesde klassen van de Lagere Scholen. De kinderen maakten eerst een excursie naar de fabriek, en kregen een film met toelichting en een oude bedrijfsfilm van vóór de oorlog te zien. Ze konden verder op kantoor al het mogelijke opvragen, pakmateriaal, foto's, cacaobonen etc. Eén school schreef zelfs om inlichtingen aan de Eerste Minister van Ghana, een belangrijk cacaoland [noot 2]. Er waren achttien inzendingen waarin vele historische gegevens en onbekende foto's, afkomstig van opa's en oma's, voorkwamen. De eerste prijs, een excursie naar Kleef, was voor de Prinses Marijkeschool. De tweede prijs ging naar de Mariaschool, die een nieuwe klasse-bibliotheek ontving.
Jodocus [alias Willem Brandt] schreef in de Bussumsche Courant van dinsdag 24 februari 1959 al een Lofsangh (naar Poot) op het 75-jarige Bensdorp.
 |
Lofsangh
|
||
Bitter en Zoet
Opvallend in het bedrijfsorgaan Bitter en Zoet is, dat er inhoudelijk nooit aandacht aan de financiële gegevens wordt geschonken. Het eerste financiële jaarverslag is dat over 1956 (in BenZ Jrg. 11 nr. 2, juli 1957). Ik zal u de cijfers van de winst- en verliesrekeningen en de balansen besparen. Wel interessant te vermelden is, dat het bedrijf in Genua (waarover nauwelijks gerept wordt in BenZ) in 1956 gesloten werd.
Ik realiseer me vooral, dat ik het personeel, waarvan het bedrijf het uiteindelijk moet hebben, in mijn artikel te kort doe. Maar aandacht schenken aan honderden jubilarissen kan nu eenmaal niet.
Overigens blijkt de herdruk van BenZ in 1997 niet compleet te zijn. Na de jaargang 14 van 1960/1961 volgen nog jaargang Jrg. 19, nr. 5 van september 1965 (het nummer van het 125-jarig bestaan), één nummer van Jrg. 23, vijf nummers van Jrg. 24 (mei-december 1970) en het allerlaatst verschenen nummer van Jrg. 27 van maart 1974. Het verhaal na 1960 is vanwege deze lacunes dan ook zeker korter uitgevallen.
Om het verder ook niet te technisch te maken, heb ik bewust de hele gang van fabricage der producten en de daarbij behorende technische termen buiten het verhaal gehouden. Een aardig overzicht van het fabricageproces geeft Bensdorp, beeld van 125 jaar Bensdorp (1965), zie hieronder.
 |
|
overzicht van het fabricageproces |
BENSDORP [INTERNATIONAAL] N.V.
Met ingang van 1960 werd het Bensdorpconcern opgesplitst [BenZ Jrg. 3 nr. 4, december 19591. Het Bussumse bedrijf wordt het fabricagebedrijf Cacao- en Chocoladefabrieken BENSDORP N.V., dat voortaan eigen balansen en winst- en verliesrekeningen zal presenteren, terwijl BENSDORP INTERNATIONAAL N.V. de houdster wordt van de aandelen van de fabrieken te Bussum, Kleef, Wenen en zich zal bezighouden met beheerszaken en financieringen. Dit hield in de praktijk in, dat de zgn. werkmaatschappij Cacao- en Chocoladefabrieken Bensdorp N.V. het hele bedrijf in Bussum, met alles wat er bij hoort, van de zgn. Holding Company moest overnemen. De koopprijs was ongeveer f 4.700.000,-, terwijl de werkmaatschappij maar f 2.000.000 bezat. De start van het nieuwe bedrijf begon dus met een lening van f 2.700.000,- M.a.w.: er diende alleen maar winst en nog eens winst gemaakt te worden. Bussum moest vanaf dit moment zijn eigen boontjes doppen en op eigen kracht verder, een kwestie van "de sterken blijven, de zwakken gaan ten onder"
Het kantoor van Bensdorp Internationaal was gevestigd in de villa Middenlaan 4.
Expansie
De zaken gingen in elk geval voorlopig goed. Er werd in 1961 ter uitbreiding van de productie- en verpakkingscapaciteit besloten tot een nevenvestiging in Bladel. Op 2 februari 1962 werd door Joop Bensdorp (zoon van Joop Bensdorp) de eerste steen gelegd van het op het industrieterrein verrijzende pand van 1500 m². De in gebruikstelling van de nieuwe fabriek was op 28 september. De specialiteit van Bladel werd de 'Bûches', de Boomschors-chocolade [kleurillustratie in deel I]. De directie zetelde in Bussum, bedrijfsleider werd de heer Delforno.
Blooker
 |
|
Blooker stamt al van 1914, getuige de opdruk van de
|
In oktober 1962 nam Bensdorp Blooker's Cacao- en Chocoladefabrieken N.V. in Amsterdam over. Het bedrijf kon daar niet meer verder uitbreiden. De nominaal f 1000 aandelen Blooker werden overgenomen voor f 1000 nominaal Bensdorp Internationaal (deze 1 op 1 omwisselingsverhouding bewijst dat Blooker een sterk bedrijf was).
Het geplaatste kapitaal van Bensdorp, f 3.088.000,- nam met het geplaatst kapitaal van f 1 miljoen van Blooker toe tot f 4.088.000,- Door dit samengaan werd het Bensdorpconcern een van de grootste bedrijven op het gebied van de cacao- en chocolade-industrie in Nederland.
Blooker bleef een zelfstandige poot en haar producten onder eigen naam verkopen. In de nu volgende jaren werd de productiesamenvoeging Bensdorp en Blooker voltooid. Blooker werd in 1964 gesloten [noot 3], wat meer magazijnruimte in Bussum vroeg. In 1966 werd een reusachtige loods aan de fabriek gebouwd, waarvoor twee woonhuizen, twee afscheidingsmuren, de brandweerkazerne en de papierafvalloods gesloopt werden. De oppervlakte van het nieuwe gebouw was ± 1000 m² (goed voor 1300 ton bonen), de aanbouw werd gemaakt van geplastificeerde platen waardoor het onderhoud in de toekomst minimaal was. De spoorbaan werd met pl.m. 70 meter verlengd om de nieuwe ruimte te kunnen bevoorraden. Verder kwam er op de bovenste verdieping een centrale fabriekscantine en kleed- en douchelokalen. Een lift was een uitkomst voor de oudere werknemer. Helaas moesten de oorspronkelijke houten kappen uit de negentiende eeuw het veld ruimen bij de verbouwing.
Anderzijds werd er ook bezuinigd. Kleef kreeg zomer 1960 zijn eigen bedrijfsorgaan, en de eigen Bensdorpdrukkerij (die al van 1935 stamde) ging in 1960 de deur uit. Adri Hidding, in 1954 gekomen na het vertrek van J. Lindemans, ging met medeneming van de heren J. Bakker, A. Bogaard en J. Vink naar Drukkerij 'De Cirkel' aan de Iepenlaan [noot 4]. Per 31 december 1963 trad Joop Bensdorp (technisch directeur te Bussum sinds 1949) af als Lid van de Raad van Bestuur van Bensdorp Internationaal N.V. en de Werkmaatschappij. Zijn functie als algemeen technisch adviseur voor alle concernbedrijven bleef hij echter houden.
125-jarig bestaan van Bensdorp
T.g.v. het 125-jarig bestaan van Bensdorp in 1965 verscheen er in september een jubileumnummer Bitter en Zoet Jrg. 19, nummer 5. Directeur Bensdorp spreekt in zijn bijdrage van een "gezond concern, financieel sterk [...l, waar goede samenwerking heerst. Vandaag betekent 'ondernemen' het afwegen van belangen van afnemers, leveranciers, medewerkers, aandeelhouders en financiers; de kunst om de weten wat men zelf moet doen en wat men aan medewerkers en specialisten kan overdragen. Moge het met Gods hulp de Raad van Bestuur gegeven zijn, deze zware taak tot aller tevredenheid te vervullen".
Er werd een aantrekkelijk boekje Bensdorp, beeld van 125 jaar Bensdorp op de markt gebracht. Op de eerste pagina lezen we: "Ons concern verwerkt plm. 2,5% van de totale wereldproductie van cacaobonen; ter illustratie diene dat dit meer is dan het totale verbruik van de gehele Zwitserse chocolade-industrie. In Nederland, dat als vierde op de internationale ranglijst van cacaoverwerkende landen staat, is Bensdorp een der belangrijkste exporteurs van cacaopoeder, cacaoboter en chocolade [...l. Wij zijn constant bezig met rationalisatie, mechanisatie en coördinatie van research, produktie en verkoopontwikkeling, maar willen daarbij geen moment vergeten, dat het de MENS is, die met zijn aandacht, toewijding en know-how uiteindelijk verantwoordelijk is voor het maken van een goed produkt".
Van de ontwikkelingen in de volgende jaren zij gememoreerd, dat Bensdorp in juni 1967 met de aanschaf van een IBM-computer voor een primeur in het Gooi zorgde. Als vervanging van de Hollerith-apparatuur bood een zgn. 360-20 installatie enorme mogelijkheden op het gebied van de voorraad-, verkoopoverzichten, budget- en kostenberekeningen, en met name de lonen en de belastingen.
Reorganisatie 1970/1971
De harde praktijk was echter dat einde jaren zestig de resultaten van het Bensdorpconcern sterk terugliepen. Het consumentengebruik stagneerde. Er was een grote overcapaciteit, niet alleen in eigen land, maar ook in de omringende landen. De cacao leverende landen namen in toenemende mate zelf de vervaardiging van poeder en boter ter hand. En tenslotte was er het steeds maar stijgende prijsniveau van de cacaobonen. In anderhalf jaar (januari 1970 tot juli 1971) werd er een reorganisatie doorgevoerd. Het verkoopapparaat voor binnen- en buitenland werd gesaneerd. Er werd een nieuwe start gemaakt ten aanzien van de productie en promotie van merkartikelen. Op 1 mei 1971 werd van de vijfde generatie Bensdorp, L.W.E.M. Bensdorp (1937; zoon van L.W.G.) benoemd tot directeur van de Cacao- en Chocoladefabrieken Bensdorp N.V. Naast de fabrieksleiding was de grondstoffen-inkoop en de verkoop van de cacaoboter zijn specialisme. In 1972 werd hij ook directeur van Bensdorp Internationaal N.V.
Om nog een paar namen te noemen: op 1 oktober 1970 kwam Mr. E. Droogleever Fortuyn in dienst bij Bensdorp, hij werd verantwoordelijk voor de afzet van de consumptieartikelen in het binnenland. Met ingang van 1-1-1972 werd hij ook lid van de Raad van Bestuur van de Verkoopmaatschappij [noot 5]. Onder leiding van technisch directeur Hans Lips werd de veredeling van de cacaomassa ontwikkeld, terwijl A.W. Baars zich met name inzette op productie en afzet van de automatencacao, die voor nieuwe omzetten zorgde. Er verdwenen producten, zoals de kleinverpakking van cacao. Naast de kleine Bros-reep in 5-pak werd januari/februari 1971 een reclameaktie voor de 'Grote Bros' gevoerd, 45 cent (i.p.v. 52 cent). In dit jaar - er waren al zo'n 400.000 kleuren-t.v.'s - werd ook de tv als reclamemedium ingeschakeld. Niet alleen werden bij 5 Brosrepen een van de 4 kleurenafbeeldingen van de nieuwe Pipo-serie bijgepakt, in september werd gestart met 3 verschillende tv-spotjes van 20 seconden, tekenfilmpjes die Bros, een luchtig avontuur uitbeelden. Ook de latere tv-reclame, Adèle Bloemendaal met telefoon en al in bad vol schuim als sexy luchtig avontuur, zal menig lezer van dit artikel nog voor de geest staan.
De reorganisatie bracht ontslag van personeel met zich mee. De fabriek in Bladel werd zelfs gesloten (23 werknemers op straat). In Bussum vielen 10 ontslagen, en later nog eens vier. Het personeelsblad Bitter & [i.p.v. en] Zoet werd met ingang van de 25ste jaargang februari 1971 teruggebracht van het royale formaat van 18,5 × 25 cm. naar 11 × 18 cm. Nieuw was, dat er gelegenheid gegeven werd tot het kosteloos plaatsen van advertenties. De redactie zelf vroeg om "oude gebruiksvoorwepren en prentbriefkaarten". Oprichter (en redacteur van het eerste uur) G.C. van Doorn werd in het zonnetje gezet en verliet het jaar erop de redactie vanwege zijn benoeming in de directie van Bensdorp Internationaal N.V.
Unilever
 |
|
De herplaatsing op het Bensdorp-
|
Werd in 1971 bij een omzet van 138 miljoen gulden nog een winst van 2.22 miljoen verantwoord, de resultaten van 1972 vielen tegen. Duidelijk werd dat Bensdorp naar een krachtige partner moest uitzien. Dit werd Unilever. Dit concern bracht januari 1973 een bod van 23 miljoen gulden uit op het Bensdorp-bedrijf met zijn ruim duizend medewerkers (300 Bussum, 290 Duitsland en 420 Oostenrijk) en op 14 maart 1973 werd dit bod reeds gestand gedaan. Op 10 april lagen de eerste Unilever-aanbiedingen, zoals sap en soep, al in de personeelswinkels.
Op 1 juli 1973 legde L.W.G. Bensdorp na 44 jaar bewezen diensten zijn functie in het concern neer. Hij was de grondlegger van het bedrijf in Kleve, zijn specialisme waren de financieringsvraagstukken van de drie bedrijven (vanaf 1960 met name de holding Bensdorp Internationaal N.V.). Een kleurportret van hem werd in het eerste Bensdorpartikel opgenomen.
In december 1973 kregen 78 Bensdorp-'jubilarissen' voor 15 jaar (of meer) trouwe dienst een gouden horloge uitgereikt, de gebruikelijke gang van zaken bij Unilever. Drie maanden later werd wel de nota voor deze horloges gepresenteerd...
December 1973 was tevens de maand dat de Arabieren de oliekraan naar het Westen dichtdraaiden. Benzineschaarste en energiecrisis waren het gevolg. Ook tanken aan de bedrijfspomp van Bensdorp werd gelimiteerd tot 10 liter.
 |
|
De kersverse 'klaagmuur' van Bensdorp in 1973. |
Parten speelden in deze beginjaren zeventig ook de strenger wordende milieueisen en de hinderwetvergunningen. Er dreigde zelfs sluiting voor Bensdorp, voor het geval de hinderwetvergunning niet verleend werd. De klachten gingen over de huizen binnendwarrelend chocoladestof en vooral de geluidshinder. Bensdorp nodigde 120 buurtbewoners uit voor een samenspraak, slechts 10 personen kwamen opdagen [Gooi- en Eemlander 14-4-1972]. Op de hoorzitting in het gemeentehuis waren op 31 juli 1972 honderd mensen aanwezig. In de herfst werd de vergunning inderdaad verleend. Aan de strenge eisen kon Bensdorp voldoen, door een beroep te doen op de centrale afdeling 'Effluent Department' van Unilever, gespecialiseerd in milieuproblemen. In november 1973 kwam de zgn. klaagmuur van 120 m. lengte klaar en verder werd er dubbele beglazing aangebracht.
De overlast van de typische cacaogeur werd met de nieuwste technieken bestreden, er kwam een grote 'gaswasinstallatie' (zgn. scrubber, d.m.v. water werd een deel van de geurcomponenten uit de gasstromen gewassen) op het dak. Al met al ging het om investeringen van meer dan een half miljoen gulden. En hier kwam nog de modernisering van de interne infrastructuur bij, bijna een kwart miljoen voor energievoorziening en het interne telefoonnet. De overname door Unilever betekende het einde van B & Z, dat opging in het personeelsblad Eigen Terrein van Unilever. Dit blad verscheen om de 14 dagen in een oplage van 24.000 stuks en was van iets oudere datum dan BenZ. Het laatste nummer van Bitter & Zoet verscheen maart 1974 (27e jaargang). In 1974 was Lou Bensdorp Jr. de laatste telg die het Bensdorp-concern vaarwel zegde.
 |
|
De stamboom van Unilever in 1973: ruim 500 dochterondernemingen in circa 75
|
We kunnen gerust stellen, dat het Bensdorpconcern in het grote Unilevergebeuren maar een kleine vis was. Expertise ging verloren, de inkoop van cacao ging naar Rotterdam, om maar iets te noemen. Dat er wel eens iets mis ging bewijst een aanbieding van stierenvlees; het telegram werd in B&Z afgedrukt: "Vrijblijvend bieden wij u aan voor aankomst 20/2/74 10 ton gec[astreerde] stieren [uit] arg[entinië]'. Het vlees was uiteraard bestemd voor het vleesbedrijf in Oss.
Overname 1985
Het jaar 1983 bracht het nodige onheil van ontslagen met zich mee. Doordat de chocoladeafdeling dicht ging, kwamen er 50 banen op de tocht te staan. Een deel van het personeel kon terecht bij Rowntree Mackintosh in Elst (de voormalige Nuts-fabriek, die sedert 1982 ook de Bros-artikelen van Bensdorp verkocht en distribueerde). Een ander deel van de ontslagen kon opgevangen worden door de Vut-gerechtigde leeftijd, die Unilever per 1-1-1984 op 60 jaar stelde. Uiteindelijk ging het om 17 gedwongen ontslagen.
Van een feeststemming t.g.v. het 100-jarig bestaan van Bensdorp Bussum was dan ook geen sprake. In Eigen Terrein, het personeelsblad Nederlandse Unilever Bedrijven B.V. van 20 februari 1985 (40e jaargang) stonden drie artikelen: 'Bensdorp en Bussum, een verbintenis van 100 jaar', een artikel 'Cacao door de eeuwen heen' en een interview met verkoopdirecteur A.W. Baars die benadrukt, dat Bensdorp, behorend tot The Top Four Dutch, "een vooraanstaande rol speelt in de wereld van de gespecialiseerde industriële cacaoproducten". Vooral de cacao voor de drankenautomaten werd een belangrijk product.
In het in 1985 verschenen The Surprising Dutch, The remarkable role of the Netherlands industry in the world [noot 6] bijt Bensdorp het spits af van de 22 bedrijven die in het boek gepresenteerd worden. Om een aansprekend citaat te geven: "The secret of Bensdorp's success lies in the quality of its beans, its carefully prepared melanges, and the exacting processing conditions used in production". In het slothoofdstukje 'Marketing policy' wordt met name nog de pioniersgeest genoemd: "New markets are being opened up in the Middle and Far East, where a tremendous shift towards Western patterns of consumption is underway [...]. Bensdorp's sales and export managers still have a 19th century pioneering spirit which means they will dare to take on international challenges and try out new paths".
 |
|
De 60 m.hoge pijp die zeker niet tot "monument van
|
Tot deze "pioniersgeest" kunnen we misschien ook wel het samengaan met de Franse Groupe Barry rekenen, tot stand gekomen in 1985. Hiermee werden nieuwe buitenlandse expansiemogelijkheden geschapen werden. Casudel, vakblad voor suikerwerken [noot 7] schrijft juni 1990: "Als een van de Top Four Dutch handhaaft Bensdorp anno 1990 nog steeds wereldwijd de naam van Nederland als eerste cacao-verwerkende natie. Voor cacaoboter geldt zelfs, dat het product van de Nederlandse industrie op de wereldmarkt een speciale kwaliteitsnotering [noot 8] heeft. De producten van Bensdorp dragen in niet onaanzienlijke mate bij aan deze waardering voor de Nederlandse industriële prestaties [...]. Enkele 100.000 automaten voorzien dagelijks enkele miljoenen mensen van koffie en warme chocolade. Bensdorp is leverancier van een aanzienlijk deel van de automatencacao voor de Europese markt" [kleurillustratie deel I p. 22].
Bensdorp zat na de overname inderdaad weer in de lift. Er kwam een 4-ploegendienst en ook op de zaterdag werd gewerkt. Toen eind jaren tachtig uitbreiding, c.q. nieuwbouw aan de orde kwam, viel dit niet goed in de wijk. In oktober 1989 werd dan ook een Belangenvereniging 'Overlast Bensdorp' opgericht, die met 122 bezwaarschriften tegen de nieuwe hinderwetvergunning kwam. Het CDA pleitte zelfs voor een hele nieuwe fabriek in Almere (die overigens veel te kostbaar zou worden). Gevolg van een en ander was wel, dat er in juli 1992 een 60 meter hoge, hemelsblauwe, pijp voor de stankoverlast kwam. Hierdoor zou de rook zeker drie à vier kilometer van Bussum af neerkomen. Vijf jaar later, in 1997, bij de nieuwe hinderwetvergunning, werd de pijp een blijvend onderdeel van de Bussumse skyline.
Ook in 1992 deden geruchten de ronde, dat het bedrijf naar Lelystad zou verhuizen, maar de directie verzekerde in oktober 1993 dat dit op korte termijn niet zou gebeuren.
Laatste verbouwing/overname
In 1996/1997 werd de laatste grote verbouwing gerealiseerd, waarbij de karakteristieke geveltjes uit begin twintigste eeuw het veld moesten ruimen. Het hoogste punt werd op 5 februari 1997 bereikt, de opening van het nieuwe complex was op 22 oktober 1997. Op het moment dat 45 banen werden geschrapt [Gooi- en Eemlander 21 maart 1997] waren de besprekingen over een nieuwe fusie in volle gang, de fusie met de Belgische/Zwitserse firma Callebaut. Bensdorp werd Barry Callebaut Nederland, maar bleef zijn naam toch behouden: "cacopoeder en cacaoboter die in Bussum geproduceerd wordt, blijft naar 61 landen geëxporteerd worden onder de naam Bensdorp [Gooi- en Eemlander 30.08.97]. De werkgelegenheid van de 130 werknemers (in 1985 waren dat er nog 200) was opnieuw gewaarborgd.
 |
|
Het massieve Bensdorp (de ingang van het personeel), zoals het de
|
Bijna fataal voor het bedrijf was de brand van 8 november 1999, waarmee Bensdorp voor een enorm 'millenniumprobleem' kwam te staan. Er is zelfs reëel instortingsgevaar geweest. Het volledige poedercompartiment was verwoest waardoor de poeder- en boterproductie, zo'n 550 ton per week, stil kwam te liggen. Gelukkig kon het bedrijf weer aan de slag gaan.
In oktober 2000 werd de brandweerwagen van Bensdorp aan de Bussumse (jeugd)brandweer geschonken [Gooi- en Eemlander 7-10-2000]. Het bedrijf was te klein geworden om een eigen brandweer in stand te houden. Daarvoor in de plaats kwam de BHV [BedrijfsHulpVerlening], een uitgebreide EHBO.
Eveneens in 2000 ging het archief van Bensdorp, een verhuiswagen vol, naar Amsterdam. Het is bestemd voor de Stichting 'De Chocoladefabriek' in Zaandam, waar als attractie t.z.t. een virtuele chocoladefabriek zal verrijzen, in de geest van Roald Dahls Sjakie en de chocoladefabriek [Gooi- en Eemlander 15-11-2000]. Een van de initiatiefnemers van dit project is Lou Bensdorp Jr.
In april 2002 kwam het persbericht, dat sluiting van Bensdorp nabij is. Op 1 oktober 2002 stopte de productie, die overgeplaatst werd naar België. De inventaris (meubilair) is intussen naar Roemenië en de Oekraïne gegaan. Kunstenaars als Tineke Srnith van de Vliegdenweg hebben al grootse plannen geopperd om in navolging van de Westergasfabriek in Amsterdam van Bensdorp een 'cultuurfabriek' te maken, waarin naast ateliers en expositieruimte ook plaats is voor theater, concerten en conferentieruimte e.d. Volgens de Rijksdienst voor de Monumentenzorg, aldus de laatste berichten in de Gooi- en Eernlander van 17 oktober jl., heeft een deel van het complex zeker cultuurhistorische waarde, het oude gedeelte van de fabriek uit 1906 aan het spoor, de vroegere Bensdorpwinkel en de oorspronkelijke schoorsteen.
Zevenduizend vierkante meter fabriek zou dan behouden kunnen worden, zodat er maximaal 5000 vierkante meter nieuwbouw op het 1,2 hectare grote terrein overblijft. De gemeente Bussum denkt in het kader van wonen en werken aan "clustering van goederengerichte ambachtelijke bedrijfjes" (ateliers en een kleine drukkerij bv.) in combinatie met culturele voorzieningen (als theatertje/bioscoop). Een projectontwikkelaar zal in samenspraak met de grondeigenaar Barry Callebaut de verdere invulling moeten bepalen, waarbij de Gemeente uiteraard de randvoorwaarden zal stellen. Het lijkt er op, dat "Bensdorp in de toekomst het pand van de kleur in plaats van de geur wordt". Zo ongeveer besluit Wim van Dijk zijn pagina-grote artikel De cacao heeft Bussum verlaten in de Gooi- en Eemlander van 25 januari 2003. In elk geval krijgt Bussum een schitterende kans om met de herbestemming/-inrichting van het Bensdorp-complex in alle opzichten te scoren. Op 9 december jl. werd in het gemeentehuis hierover een inspraakbijeenkomst gehouden.
Noten
- In het uitgebreide verslag in Bitter en Zoet werd verzuimd te vermelden waar de Chocoladedag werd gehouden. Rudolf van der Heide haalde in de KB in Den Haag 'de plaats waar', krantenverslagen in Maasbode en Haagsche Courant en 2 advertenties boven water.
- De economie van Ghana is gebaseerd op de cacao. In 1942 werd er een mondiaal Cocoa Research Institute gevestigd, gesubsidieerd door de cacao- en chocolade-industrie (in 1967 werd hieraan een serie postzegels gewijd).
- De oude fabriekspanden van Blooker in Amsterdam werden in 1994 gesloopt, waarna op het terrein de kantorenwolkenkrabbers, de Breitner-, de Mondriaan- en de Rembrandttoren gebouwd werden. Op het middenterrein is het oude Blookergebouwtje exact nagebouwd op basis van oude tekeningen en foto's.
- Drukkerij De Cirkel vierde zijn 50-jarig bestaan op 31 mei 2002 met een Ghana-avond in het Spant.
- Zijn hobby was het verzamelen van oude kranten. B & Z Jrg. 25, no. 2 van mei 1971 geeft een bloemlezing Het stond in de krant ... uit zijn verzameling. Het oudste exemplaar is de Amsterdamsche Donderdaegsche Courant van 1726. Hij was tot 2001 secretaris van de HKBussum.
- Uitgave van Knoop Haren bv, Haren. Auteurs: Th.E. Mebius, Jan A. Niemeijer, P. van der Tuin, et al. Op de omslag staat van 1 bednjf het embleem afgebeeld: het is n.b. het kroontje van Bensdorp.
- Jrg. 47, no. 8, juni 1990. Als appendix opgenomen in Band III van de herdruk 1997.
- Het bewijs van de kwaliteit bleek ook op 2 december 1994, toen burgemeester Holthuizen de president-directeur S. Demal van de Barry-groep het ISO-9002 certificaat, een internationaal kwaliteitsbewijs, kon overhandigen [Gooi- en Eemlander 3-12-1994].