Bouwers van Bussum: J.F. en H. Everts en C.J. Kruisweg

Nol Verhagen en Anneke van de Koppel

Klik hier voor de PDF versie van dit artikel
De afbeeldingen zijn aanklikbaar voor vergroting

In Bussum waren rond de vorige eeuwwisseling heel wat architecten werkzaam. We weten echter van de meesten van hen maar bitter weinig, afgezien van de bouwwerken die ze hebben gerealiseerd. Hieronder een portret van enkele van de meer markante figuren.

Vader en zoon Everts

‘J.l. Donderdagmiddag werd het stoffelijk overschot van den heer J.F. Everts onder zeer veel belangstelling teraardebesteld.’ Met deze gedragen bewoordingen opende de Bussumsche Courant van 27 mei 1905 het bericht over het overlijden van Johan Frederik Everts, geboren in 1851 en gestorven in 1905.

Everts was nauwelijks 23 jaar oud toen hij in 1884 als gemeente-architect van Bussum werd benoemd. Het dorp was net begonnen aan een opzienbarende expansie die Bussum tot grote bloei zou brengen. Everts had langs de nieuwe spoorlijn juist een brikettenfabriek gebouwd voor C.J. van Veen, die het begin zou blijken van het Bensdorpcomplex. In 1888 tekende hij tevens op dat terrein voor Bensdorp de Chocoladefabriek. Zijn eerste wapenfeit in dienst van de gemeente was meteen een enorme klapper: het Raadhuis aan de Brinklaan uit 1884. Het werd met veel tamtam geopend door burgemeester Van Suchtelen van de Haare, die het gebouw het mooiste raadhuis van de wereld vond. De sloop ervan in 1961 is veel Bussumers nog steeds een doorn in het oog. ‘Onder de velen die de baar volgden, merkten wij op onzen Burgemeester, den Gemeentesecretaris, de Wethouders, de hoofden van Scholen.’ Het brandweercorps legde een krans. De samenstelling van dit gezelschap was niet toevallig.

	De Koningin Wilhelminaschool, ook aan de Brinklaan, 1898. Op de achtergrond de toren van de St. Vituskerk uit 1892

Everts had in 1885 de Koning Willemschool aan de Landstraat gebouwd, een betrekkelijk rechttoe-rechtaan gebouw, dat niet alleen als lagere school, maar ook als ambachtsschool en later zelfs als opslag van decors en rekwisieten van de Nederlandse Televisie Stichting (NTS) dienst zou doen. Het werd in 1983, bijna honderd jaar na de opening, afgebroken. In 1898 bouwde Everts aan het eind van de Brinklaan (tegenover het huidige Esso-tankstation) de Koningin Wilhelminaschool. Dat gebouw had heel wat meer allure dan de Koning Willemschool. Het was namelijk de bedoeling, dat treinreizigers door de aanblik van dit prachtige gebouw zouden worden verleid om naar Bussum te verhuizen. Vandaar de plek: weliswaar ver buiten de toenmalige bebouwde kom van Bussum, maar wel goed zichtbaar vanuit de trein; wat we tegenwoordig een zichtlocatie zouden noemen. Everts was ook de architect van de Prins Hendrikschool aan de Oud Bussummerweg, die op het moment van zijn overlijden nog in aanbouw was. Naast zijn werk als gemeente-architect was Everts ook opperbrandmeester.

De Prins Hendrikschool uit 1905, nu de Vondelschool, Oud Bussummerweg

De meeste door Everts ontworpen openbare gebouwen zijn inmiddels onder de slopershamer gevallen, met uitzondering van de Prins Hendrikschool, die thans als Vondelschool nog steeds floreert. Ook van zijn hand is de villa aan de Nieuwe ‘s Gravelandseweg 11, waarin de Luitgardeschool was gevestigd en die daarna van 1935 tot 1995 dienst deed als muziekschool.

Van blijvende betekenis is zijn stedenbouwkundig ontwerp van het Prins Hendrikpark uit 1900, uit verschillende inzendingen gekozen ‘als uit schoonheids en financieel oogpunt het meest voordeelig’.

Voor zijn ondergeschikten was de overledene steeds een rechtvaardig en goed patroon, die geen billijken wensch onbevredigd liet.’ Dat gold bepaald niet voor zijn oudste zoon Herman, die weliswaar als architect in zijn voetsporen trad, maar die een heel ander karakter had: moeilijk, excentriek, ontoegankelijk en zonderling, zijn de woorden die hem aankleven.

Villa Amby uit 1929 van de hand van Herman Everts, Nieuwe ’s Gravelandseweg 13

En hoewel hij veel in Bussum heeft gebouwd, moest zijn jongere broer hem helpen om het hoofd financieel boven water te houden. Dat hij een eersteklas architect was, bewijzen onder andere villa Amby aan de Nieuwe ‘s Gravelandseweg 13 en het project van 88 woningen plus badhuis aan de Koopweg, in opdracht van Woningbouw Sint Joseph. Hij bouwde ook een aantal villa’s aan de naar zijn vader genoemde J.F. Evertslaan. Doordat hij tijdens deze bouw telkens van gedachte veranderde, verloor hij daarmee zoveel geld dat zijn broer, directeur bij de Koninklijke Paketvaart-Maatschappij, de woningen ten einde raad maar financierde. Everts woonde zelf op nummer 7.

Herenstraat 65
			De slagerij op de Herenstraat. De foto is ongedateerd.	De begroting van het woonhuis, ondertekend door de architect.
Mijn grootvader Cornelis van de Koppel (’s-Graveland/Kortenhoef 1871-Bussum 1943) was veehandelaar, en ‘vleeschhouwer’ zoals dat toen heette. Hij kreeg op 23 februari 1897 een vergunning voor het oprichten van een slagerij, in een pand aan de Herenstraat, bij de Meentweg/Graaf Wichmanlaan. Uit een advertentie in De Gooi- en Eemlander van 1 september 1906 blijkt dat mijn grootvader de slagerij in 1906 heeft overgedaan, waarna hij zijn woonhuis ernaast heeft laten bouwen. Dit huis is in 1906/1907 ontworpen door architect H. Everts, de aannemer was H.W. v.d. Meij en de schilder J.W. van Dehn. Het woonhuis heeft blijkens het rijbewijs van mijn grootvader een tijdje huisnummer 39a gehad, maar de foto, met vermoedelijk mijn grootmoeder voor het woonhuis, vermeldt nr. 39. Op het rijbewijs van mijn grootvader uit 1932 staat nr. 65. Grootvader Van de Koppel is in 1943 in dit huis gestorven, evenals mijn grootmoeder in 1955. Mijn vader, Cornelis van de Koppel jr., is in 1908 in dit huis geboren. Mijn ouders zijn na verkoop van de banketbakkerij op de Huizerweg begin jaren zestig naar mijn vaders geboortehuis teruggekeerd. Zij lieten het huis gedeeltelijk wit schilderen en lieten een gewei tussen de twee ramen boven plaatsen. Mijn vader is er in 1976 gestorven. Na mijn moeders overlijden in 1993 is het huis verkocht. Anneke van de Koppel
			Het woonhuis op de Herenstraat nr. 39, later nr. 65.	Het begin en einde van het bestek, uitgeschreven op 18 foliovellen, gebonden in een omslagje.

C.J. Kruisweg

	Cornelis Jacobus Kruisweg

Een andere markante figuur was Cornelis Jacobus Kruisweg, in 1868 geboren in Harlingen. We weten weinig over zijn privéleven, maar hij moet al vroeg in Bussum zijn terechtgekomen. In 1893 tekende hij voor de nieuwe renbaan op Cruysbergen, vlak achter het Waldencomplex van Frederik van Eeden. Hij was toen nog maar 25 jaar oud. Enkele jaren later, in 1897, was hij de architect van de eerste Bussumse cultuurtempel Concordia aan de Graaf Wichmanlaan.

Kruisweg aan het werk in zijn atelier.

Kruisweg associeerde zich in 1894 met de Hengelose architect Jacob van der Goot. Gezamenlijk waren zij de vaste architecten van de Twentse textielbaronnen Stork en De Monchy. Maar ook in Bussum hebben zij samen veel gebouwd. Wat ieders bijdrage daarin was, is niet altijd duidelijk. Vanuit Bussums perspectief staat uiteraard Kruisweg voorop, niet alleen omdat hij hier woonde, maar ook omdat hij een grote rol speelde in het openbare leven van Bussum. Zo was hij van september 1923 tot september 1939 lid van de gemeenteraad, en van september 1933 tot september 1939 daarnaast ook wethouder en locoburgemeester. Tevens was hij lid van de schoonheidscommissies (wat we nu welstandcommissies noemen) in verschillende Gooise gemeenten, bestuurslid van de Maatschappij ter bevordering der Bouwkunst te Amsterdam, lid van diverse examencommissies op het gebied van de bouwkunde en bestuurslid van de Gezondheidscommissie te Bussum. En dat is nog niet alles. Kruisweg stond in 1914 als bestuurslid, maar ook als architect, aan de wieg van de Openbare Leeszaal en Bibliotheek aan de Generaal de la Reijlaan en in 1916 aan die van de Gooische HBS aan de Constantijn Huijgenslaan.

	Kerk van de Vrijzinnige Geloofsgemeenschap van de Nederlandse Protestanten Bond uit 1915

Een aardig detail is dat Kruisweg, samen met edelsmid L. Bosch uit Schoonhoven, ook de ambtsketen van de burgemeester van Bussum heeft ontworpen. De keten was een geschenk voor de toenmalige burgemeester H. de Bordes bij diens 12½-jarig ambtsjubileum in 1932. De Bordes vatte het op als een persoonlijk geschenk en nam de keten mee toen hij in 1939 afscheid nam. In 1953 schonk hij de keten aan de gemeente Bussum, waar hij nog steeds dienst doet.

Villa Oud Holland uit 1903, van de hand van C.J. Kruisweg, Nieuwe ’s Gravelandseweg 9

 Samen met zijn compagnon Van der Goot heeft Kruisweg een groot aantal gebouwen in Bussum ontworpen, die ook nu nog mede het beeld van Bussum bepalen. Behalve de hierboven genoemde Openbare Bibliotheek van Naarden-Bussum aan de Generaal de la Reijlaan (nu apotheek Koning en Mooij), ook de kerk van de Nederlandse Protestanten Bond aan de Iepenlaan (nu de Majellakapel); de kerk van de Doopsgezinde gemeente  aan de Wladimirlaan (nog steeds als zodanig in gebruik) en de voormalige Huishoudschool aan de Huizerweg (nu het Heart House). Het eerder genoemde gebouw Concordia is in 1930 in vlammen opgegaan (en weer herbouwd door architect J.C.O. Camman) en de Gooische HBS heeft plaats moeten maken voor nieuwbouw.

Maar Kruisweg bouwde ook voor de particuliere markt. Hij hanteerde daarbij als kind van zijn tijd verschillende stijlen die aan het begin van de vorige eeuw in zwang waren.

	De kerk van de Doopsgezinde gemeente aan de Wladimirlaan 10, ook wel Vermaanhuis genoemd uit 1923

Een kleine excursie

U kunt gemakkelijk kennis maken met enkele hoogtepunten uit zijn oeuvre door vanaf de spoorwegovergang aan de Generaal de la Reijlaan de Nieuwe ‘s-Gravelandseweg af te lopen of te fietsen. 

Sarah’s Cottage uit 1903, Nieuwe Hilversumseweg 12

Aan uw linkerhand vindt u op nr. 9 de villa Oud Holland uit 1903, aangewezen als rijksmonument. Meteen daarnaast, op nr. 11 staat de voormalige Muziekschool van de hand van J.F. Everts en daar weer naast op nr. 13, voorbij de splitsing met de Graaf Wichmanlaan, villa Amby van zijn zoon H. Everts (zie hierboven).

Even verderop vindt u aan de rechterkant op nr. 40, op de kruising met de Middenlaan, een villa van de hand van Kruisweg uit 1917, waar generaal van Heutz van 1919 tot 1922 woonde.

	Huize Beerenstein uit 1908

Bij de splitsing met de Nieuwe Hilversumseweg gaat u rechtdoor en ziet u villa Amstelwijck uit 1908. Meteen daarnaast Sarah’s Cottage uit 1903. Het huis is genoemd naar de vrouw van de opdrachtgever, kunstschilder Johan Bernard de Hoog.

Sla rechtsaf de Beerensteinerlaan in, dan ziet u voorbij de Kom van Biegel en het Vitus-lyceum aan de linkerkant villa Beerenstein, een rijksmonument uit 1908, oorspronkelijk gebouwd als hotel-pension.

Kruisweg overleed in 1952, 84 jaar oud. Hij werd net als zijn collega J.F. Everts begraven op de Algemene Begraafplaats van Bussum, in 1885 ontworpen door diezelfde Everts.