Bussums Historisch Tijdschrift, jaargang 23, nummer 2 (september 2007) pag. 13-16

Bebouwing van het Vondelkwartier

 M.J.M. Heyne

Klik hier voor de pdf van dit artikel.
Onderstaande illustraties zijn aanklikbaar voor een vergroting.

De Woningwet, die in 1901 van kracht was geworden, legde iedere gemeente de verplichting op om uitbreidingsplannen op te stellen. In die plannen moest worden aangegeven welke terreinen voor bebouwing in aanmerking kwamen en hoe het verloop van de wegen gedacht werd. Daar stond rijkssubsidie voor woningbouw tegenover, wat leidde tot een bloeiperiode voor woningbouwverenigingen.

Binnen drie jaar werd in de Gemeente Bussum door K.P.C. de Bazel een Plan van Wegenaanleg opgesteld. Dit diende als leidraad voor het uitbreidingsplan van 1908. In dit eerste uitbreidingsplan kwamen een aantal nieuw aan te leggen wegen, zoals de Brediusweg, de Constantijn Huygenslaan en de Vondellaan al voor. Beide laatstgenoemde wegen vormden in het westelijk deel van het plan, tussen de Brediusweg en de Oud Bussummerweg, diagonalen die dat gebied in vier ongelijke kwadranten verdeelde.

Het westelijke kwadrant, dat grensde aan de Blekershoek werd als minder geschikt voor woningbouw beschouwd. Hierin werd in 1910 de Gooische H.B.S. gebouwd. Het noordelijke kwadrant, dat de kleinste van de vier is, kwam al gauw voor villabouw in aanmerking, in aansluiting op de Brediusweg.

In de plannen van De Bazel en tuinarchitect D. Tersteeg was het oostelijke kwadrant voor parkaanleg te benutten. Zij gingen daarvoor uit van de aanwezige afgravingsloot tussen de Brediusweg en de Huizerweg. Hier kwam in 1927 het Willem Bilderdijkpark tot stand.

Bleef dus over het zuidelijke en tevens grootste kwadrant, dat grenst aan de Oud Bussummerweg. Helemaal vrij was het bouwterrein niet. Aan de Oud Bussummerweg stond een oude boerderij van veehouder G. van den Bosch ‘De Zuivelhoeve’, welke later betrokken werd door J.G. Griffioen. De boerderij sneed ongeveer 16%, de westelijke punt, van het plangebied af. De gemeentearchitect Hartstra ontwierp op het overblijvende aaneengesloten deel een stratenplan, met ruimte voor 115 woningen.

	1. Tesselschadelaan 8, coll. M.J.M. Heyne

Het was de bedoeling dat er middenstandswoningen gebouwd zouden worden door drie woningbouwverenigingen. ‘Eigen Haard’, met als architect Jan Rebel, kreeg er 35 toegewezen. ‘De Goede Woning’, waarvoor A.H. van Wamelen werkte, zou er 26 bouwen en de ‘Middenstandswoningbouwvereniging’ liet K.P.C. de Bazel 32 woonhuizen ontwerpen.

Om gemeenteambtenaren te kunnen huisvesten zorgde Hartstra voor het ontwerp voor 12 woningen.

De opzet van de wijk diende te beantwoorden aan de tuindorpgedachte.
De volgende uitgangspunten waren daartoe geformuleerd:
- groenachtige omgeving door het openbaar en privé-groen
- ruime verkaveling met voor-en achtertuinen
- gevarieerde architectuur
- eenheid in de vormgeving en gevarieerd stratenpatroon, pleinruimte en doorzichten
- de bebouwingslijnen dusdanig, dat visuele verbreding en/of versmalling werd bereikt.

2. Brederodelaan, coll. M.J.M. Heyne

Jan Rebel ontwierp zijn woonhuizen in expressionistische Amsterdamse School stijl in vier verschillende typen. De kenmerken van zijn stijl zijn onder meer:
- puntvormige erkers met daarop een puntvormig balkon, opgebouwd uit gepotdekselde houten delen
- ramen met een rechthoekige roedenverdeling, respectievelijk een ruitvormige roedenverdeling
- de voordeur meestal in de zijgevel
- mansardekap
- markante schoorstenen als vertikaal element aan de voorgevel.

De woningen van Rebel zijn meestal twee-onder-een-kap, Eén type is echter drie-onderéén-kap. (afbeelding 1) Woonhuizen naar zijn ontwerp vinden we langs de Vondellaan, de Tesselschadelaan, de Brederodelaan, het Jacob Catsplein, de Jacob Catslaan en aan de Oud Bussummerweg.

	3. Const. Huygenslaan bij de Jacob Catslaan, coll. M.J.M. Heyne

A.H. van Wamelen ontwierp drie verschillende typen, allen twee-onder-één-kap.
De kenmerken van zijn stijl zijn onder meer:
-mansardekap
-ramen met horizontale roedenverdeling
-schoorstenen met siermetselwerk
-één type heeft inspringende dakkapellen in het steile dakvlak en balkons met een gepotdekselde houten balustrade (afbeelding 2).

Woonhuizen van de hand van Van Wamelen staan aan de Brederodelaan; verder ook aan de Oud Bussummerweg en de Tesselschadelaan. Omdat de gebruikte stijlen van Rebel en Van Wamelen verwantschap vertonen, laten zij zich, zoals langs de Oud Bussummerweg gedaan is, goed combineren. K.P.C. de Bazel leverde vier verschillende typen woonhuizen, eveneens twee-onder-een-kap. Zijn ontwerpen zijn te herkennen door:
- de eenvoudige en evenwichtige hoofdvorm en materiaalgebruik
- gebruik van zadeldak respectievelijk schilddak
- één type dat consequent iets verder van de straat ligt, wat een visuele verbreding geeft in de Const. Hugenslaan en de Jacob Catslaan
- een ander type, dat aan de Const. Huygenslaan staat, markeert de Brederodelaan en in gekoppelde vorm als vier woningen de Jacob Catslaan (afbeelding 3). Door deze koppeling kwam er voldoende ruimte beschikbaar om een extra blokje te plaatsen aan het einde van de straat bij de brug.

De woonhuizen van De Bazel zijn te vinden langs de Constantijn Huygenslaan en de Jacob Catslaan. Aan het einde van de Brederodelaan en de Oud Bussummerweg vormen ze een blokje met een pand in de C. Huygenslaan

	4. Const. Huygenslaan 7 t/m 13, coll. M.J.M. Heyne

G. Hartstra kwam met een plan voor drie blokken van vier woningen. Die kregen een plaats rond de kruising van de Const. Huygens- met de Vondellaan (afbeelding 4). Kenmerken van het ontwerp zijn:
- twee bouwlagen onder een zadeldak met kleine stukjes schilddak
- de eindwoningen hebben een erker met daarboven een balkon met gesloten bakstenen balustrade
- de middenwoningen hebben een erkerachtige uitbouw in de voorgevel
- het raam in de voordeur heeft een ruitvormige roedenverdeling.

5. Verdeling van de woningtypen

Afbeelding 5 laat zien hoe de verschillende woningtypen van de vier architecten over het plangebied zijn verdeeld. Hierin is aan de ontwerpuitgangspunten voldaan en bovendien is een opvallende eenheid in kwaliteit bereikt.

In het voorjaar van 1921 werden de benodigde bouwvergunningen afgegeven en nog in datzelfde jaar konden de woningen worden opgeleverd.

We zijn nu 86 jaar verder en in die tijd zijn er natuurlijk de nodige aanpassingen aan de huizen aangebracht. Niettemin is het geheel nog altijd van dusdanige architectonische en stedenbouwkundige kwaliteit dat de wijk de status van beschermd dorpsgezicht waard bevonden is.

	6. Jozef Israëlslaan, coll. M.J.M. Heyne

Maar … wat weinigen zullen weten, is dat deze wijk een kleiner broertje heeft, elders in het dorp.

Gelijktijdig met de geplande 115 woonhuizen in het Vondelkwartier was in de gemeenteraad besloten om er 21 meer te bouwen, dus in totaal 136 woningen. De boerderij aan de Oud Bussummerweg stond echter in de weg om dat aantal daar allemaal te plaatsen. Als aanvulling werd grond aangewezen ten oosten en noorden van de Godelindestichting aan de Huizerweg, vanaf de Anton Mauvelaan tot langs de Jozef Israelslaan. (Afbeelding 6)

Uit de ontwerpen van Rebel kwamen hier 11 woningen te staan van 4 verschillende typen. Zes waren het ontwerp van Van Wamelen. Hartstra werd vertegenwoordigd door een blok van 4 woningen aan de Jacob Ruysdaellaan.
Tezamen met het belendende bejaardentehuis van De Bazel waren hier de vier architecten weer verenigd. Dat bejaardenhuis is inmiddels al tweemaal door een moderner versie vervangen. Maar het werk van De Bazel is aan de overkant van de Huizerweg in de Godelindebuurt nog uitgebreid vertegenwoordigd.