Bussums Historisch Tijdschrift, jaargang 23, nummer 2 (september 2007) pag. 35-36

Monumenten van de 21ste eeuw "smelten" Naarden en Bussum samen

Frits van Dulm (voorzitter Werkgroep Open Monumentendag Naarden) 

Het thema voor de landelijke Open Monumentendag 2007 is: ‘Moderne Monumenten’ of wel alle architectuur uitingen die ná 1900 in Nederland zijn gebouwd. Alle gebouwen en structuren die zijn beschermd op grond van de monumentenwet 1988, de provinciale of gemeentelijke verordeningen beschouwen wij in Nederland als monument. Voor Rijksmonumenten geldt dat gebouwen of structuren 50 jaar of ouder moeten zijn. Deze strikte regel hoeft echter niet te gelden voor provinciale of gemeentelijke monumenten. De 50-jaar-grens is natuurlijk op de keper beschouwd arbitrair maar heeft vanaf het begin van de discussie over bescherming van gebouwen en structuren een rol gespeeld.

Klik hier voor de pdf van dit artikel.
Onderstaande illustratie is aanklikbaar voor een vergroting. 

Gezamenlijke monumenten

Voor de gemeenten Naarden en Bussum is het interessant na te gaan, hoe het staat met het totale monumentenbestand, in het bijzonder voor wat betreft de moderne monumenten aan de vooravond van het definitieve besluit over een kleine of grote fusie.

Naarden heeft meer dan honderd beschermde Rijksmonumenten waardoor het een zelfstandige monumentengemeente is die niet valt onder provinciaal toezicht. Dit geldt niet voor Bussum. Het aantal beschermde monumenten in Bussum van vóór 1850 is op één hand te tellen. De beide gemeenten hebben door het grote aantal beschermde monumenten ná 1850 zowel op Rijks als op provinciaal en gemeentelijk niveau een omvangrijk bestand.

De beide gemeenten delen één monument, de oude begraafplaats van Naarden, gelegen in de gemeente Bussum. Het station Naarden-Bussum, een provinciaal monument, ligt in zijn geheel in Bussum maar heeft een uitstralling naar beide gemeenten. Het toppunt is echter het Rijksmonument de modelboerderij Oud-Bussem van De Bazel, waar de grens van Huizen en Naarden dwars doorheen loopt.

Terugkerend naar het landelijk thema van de Open monumentendag 2007 ‘Moderne Monumenten’, kan worden vastgesteld dat beide gemeenten goed zijn voorzien van dit soort monumenten. De werkgroep Open Monumentendag Naarden heeft onder de titel Naarden anders bekeken, Jonge Monumenten en de Historische Kring Bussum heeft met een programma in het Brediuskwartier over De Bazel, het thema uitgebreid ingevuld. 

Bekende architecten

De moderne architectuur van het Gooi loopt geheel in elkaar over. Vooral in Naarden-Bussum smelten de laat 19e en 20ste eeuwse architectuur en planologie langzaam samen zowel militair als civiel. In 1868 wordt ‘het Offensief voor Naarden’ voor het merendeel in Bussum aangelegd; het zogenaamde werk IV is daarvan nog een fraai restant. Het merendeel van de militaire gebouwen in Naarden, met uitzondering van de vestingwerken en het Groot-en Klein Arsenaal, zijn alle in de zelfde landelijk toegepaste stijl gebouwd.

In Bussum zijn bekende Nederlandse en Gooise architecten aan de slag gegaan, met name in het Spiegel. Deze bouwtrant zal in Naarden wat later volgen, maar vóór de opheffing van de Vesting in 1926, worden op meerdere plaatsen de ontwerpen van architecten zoals W. de Gooyer, Jan Rebel en W.M. Dudok gerealiseerd. Het zal niemand verwonderen dat meerdere gebouwen prijken op de Rijks en gemeentelijke monumentenlijsten.

Een hoogtepunt van architectuur en stedenbouw is het ontwerp van de architect K.P.C. de Bazel, het Brediuskwartier, dat het predicaat van beschermd dorpsgezicht heeft gekregen. Het ontwerpplan voor het Naardense Rembrandtkwartier sluit hier op aan.

De landschapsarchitect Dirk Tersteeg en de gemeentearchitect B.T. Deenik droegen zorg voor de realisatie van het uiteindelijke plan. Tersteeg speelde trouwens een aanzienlijke rol in het definitieve plan van het Brediuskwartier. 

Monumentenstatus

Als wij in beide gemeenten de al of niet beschermde ‘moderne monumenten’ bekijken, zal een ieder zijn eigen mening hebben over welke objecten of structuren in Bussum of Naarden mooi of lelijk zijn. Gelukkig is mooi of lelijk nimmer een criterium geweest bij de vaststelling van een monumentenstatus. De monumentenwet kent de volgende criteria: “van algemeen belang, vanwege hun schoonheid, hun betekenis voor de wetenschap of cultuurhistorische waarde”.

Het is zonder meer gelukkig dat de bestaande monumentenlijsten en de huidige welstandsnota’s van de beide gemeenten op de zelfde wijze tot stand zijn gekomen zodat de langzaam gegroeide symbiose tussen de monumenten in beide gemeenten kan worden voortgezet. Uiteraard wil deze laatste opmerking niets zeggen over bijvoorbeeld de steeds toenemende retro-architectuur en bouwwerken aan de haven van Bussum. 

Monumentendag in Naarden

De Open Monumentendag in Naarden nodigt de bewoners van beide gemeenten uit de Moderne c.q. Jonge Monumenten ( de periode ná 1850) te aanschouwen en te beoordelen. De inwoners van Naarden zijn zelfs uitgedaagd foto’s te maken van wat zij mooie of lelijke 20ste eeuwse architectuur vinden! 

Het programma:
Vrijdag 7 september - 20.00 uur
Opening Open Monumentendag Grote Kerk te Naarden met onder andere een lezing van Prof. Dr. Ed Taverne, een presentatie door Carlos Scheltema, architect en een forumdiscussie over Jonge Monumenten.
Zaterdag 8 september - vanaf 10.00 uur
Fietstochten, tentoonstellingen en presentaties over Jonge monumenten; diverse monumenten zijn opgesteld in de Vesting; historische schepen, toneel, muziek en dans. (zie tevens www.naarden.nl )
(beperkt programma op 9 september)