Bussums Historisch Tijdschrift 24/2 (augustus 2008) pag. 34-35

Historie in het Goois Natuurreservaat

Jaap Vlaanderen, Goois Natuurreservaat

Klik hier voor de pdf van dit artikel.
Onderstaande illustraties zijn aanklikbaar voor een vergroting.

De Stichting Gooisch Natuurreservaat is sinds 1932 bezig met het verwezenlijken van haar doelstelling: “De instandhouding van het natuurschoon in het Gooi ten einde deze ten eeuwigen dage ongeschonden als natuurreservaat te behouden,” en “Aan het publiek, door vrije toegang tot die natuurterreinen, het genot van dat natuurschoon te verzekeren”.

In deze inmiddels ruim 75 jaar oude en nog altijd actuele doelstelling wordt het begrip natuurschoon niet nader omschreven. Evenmin wordt het “genot van dat natuurschoon” toegelicht.

Toch kunnen we ons goed voorstellen wat er bedoeld wordt. Tegenwoordig wordt er vaak gesproken van de eigenwaarde van de natuur, waarbij planten en dieren, met name als ze in ‘Beschermde Natuurmonumenten’ voorkomen wettelijk zijn beschermd. Alle Gooise heidevelden hebben de status van Beschermd Natuurmonument. Als we aan het “genot van natuurschoon” denken, zouden we nu vooral het bredere begrip ‘natuurbeleving’ hanteren. Ieder individu beleeft, ervaart, de natuur op zijn of haar eigen wijze en geniet van het aanwezig zijn in een natuurlijke omgeving.

Infozuil Fransche Kampheide

Flora, fauna en landschap vormen hierbij de ingrediënten en het decor. Wat hier echter wordt vergeten is de historie van het landschap. Vaak wordt die bewust of onbewust wel ervaren of ‘gevoeld’. Vaak wil men weten wat er allemaal in de bossen en op de heidevelden van het Gooi is gebeurd? Bij het beantwoorden van deze vragen gaat het dan meestal om zaken die veel verder teruggaan dan de oprichtingsdatum van de Stichting Gooisch Natuurreservaat. Je zou kunnen zeggen dat de stichting naast de 1300 ha die men bij de oprichting verwierf ook een enorme schat aan cultuurhistorie kreeg. Denk alleen maar aan de tientallen grafheuvels van circa vierduizend jaar oud, de prehistorische ‘kampjes’ of de nog goed herkenbare banscheiding op de Bussummer- en Westerheide. Maar ook van recente geschiedenis zoals fort (batterij) ‘Vooruit Bussum’ zijn er sporen terug te vinden in het Goois Natuurreservaat.

Om bezoekers te informeren over deze vaak opmerkelijke geschiedenis probeert het Goois Natuurreservaat op verschillende manieren deze wetenswaardigheden over te brengen. Er gaat geen excursie in het Erfgooiersbos bij het Hilversums Wasmeer voorbij of er wordt door de natuurgids of boswachter gesproken over het Geneverpad. Deze smokkelaarsroute voor ondermeer genever, op de grens van Holland en Utrecht, spreekt nog steeds enorm tot de verbeelding! 

	Tekening M.J.M. Heyne op infozuil Fransche Kampheide

Maar ook de oude renbaan op de Bussummerheide, waar men vanaf de Lange Heul, een langgerekte zandrug, prachtig zicht had op de paardenraces wekt bij menigeen nieuwsgierigheid. Het wordt nog mooier als ze horen dat in 1928 op deze plek ruiterwedstrijden werden gehouden voor de Olympische Spelen. De eerder genoemde banscheiding die omstreeks 1428 is aangelegd loopt hier vlak langs en vormde de grens tussen Laren en Hilversum. Vooral belangrijk voor de schaapherders die niet over deze grens heen mochten. Schapen die erover gingen werden in beslag genomen. Naast dat dergelijke informatie vaak tijdens excursies wordt gegeven, zijn er ook verschillende wandel- en fietsgidsen verschenen waarin het Goois Natuurreservaat over deze bijzondere historie vertelt. In de gidsen Goylant per fiets, Aardkundige fietsroutes, het Voetstappenpad (historische wandelroute uit 1940) en Goylant te voet met dertien wandelingen wordt op velerlei wijze de historie van het Gooi belicht.

Ook in het veld wordt de historie van de natuurgebieden vaak uitgebreid besproken. Op de informatiezuil op de Fransche Kampheide wordt bijvoorbeeld uitvoerig ingegaan op de naam Fransche Kampheide en of dit nu wel of niet te maken heeft met een kampement van de soldaten van Lodewijk XIV. Dat het ontstaan van de zandzee het gevolg is van de aanleg van het verdedigingswerk ‘Vooruit Bussum’, deel uitmakend van de Nieuwe Hollandse Waterlinie met de ‘Verboden kringen’, wordt eveneens uit de doeken gedaan. Dat was overigens niet gelukt zonder de bijdrage van de heer M.J.M. Heyne, Historische Kring Bussum en het Streekarchief Naarden.

Weliswaar wordt er in de statuten niet expliciet gesproken over de historische waarde van het Goois Natuurreservaat, de praktijk geeft echter aan dat er feitelijk nauwelijks een grens te trekken valt tussen de natuurlijke en historische waarde van het inmiddels ruim 2800 ha tellende natuurreservaat. De enorme bruidschat aan historie die de Stichting in 1932 heeft ontvangen leidde tot een groeiend verantwoordelijkheidsbesef. Enerzijds om de bijzondere historie van het Gooi op velerlei manieren uit te dragen en anderzijds om de historische elementen in het reservaat zorgvuldig te bewaren. Om dit goed en professioneel uit te voeren wordt er zeer regelmatig een beroep gedaan op de kennis van historische en archeologische verenigingen. Ook in de beheerplannen van de Stichting Gooisch Natuurreservaat hebben de historische elementen in het terrein inmiddels een vaste plek gekregen. In de overtuiging dat we hiermee recht doen aan de meest ruime betekenis van de tweede zin uit de doelstelling: “Aan het publiek, door vrije toegang tot die terreinen, het genot van het natuurschoon te verzekeren”.