Bussums Historisch Tijdschrift 27/3 (december 2011) pag. 30-31

Floris Bakels

Klaas Oosterom

Klik hier voor de pdf van dit artikel

Onderstaande illustraties zijn aanklikbaar voor een vergroting.

“Ik kon mij staande houden omdat God mij de kracht gaf; omdat ik absoluut wilde blijven leven; omdat ik mijn vrouw en naasten te zeer liefhad om het te kunnen opgeven; omdat ik een sterk gestel had meegekregen; omdat ik vele voortreffelijke vrienden had die mij erdoor hielpen; en omdat ik mijn ziel kon ontlasten door vanaf medio juli 1942 af onder de onmogelijkste omstandigheden en met levensgevaar een dagboek bij te houden.” Floris Bertold Bakels, die het grootste deel van zijn leven in Bussum woonde, overleefde drie jaar concentratiekamp. Bovenstaande is een sleutelcitaat uit zijn bekendste boek Nacht und Nebel.

Floris Bakels had voor de oorlog nog geen band met Bussum. Hij werd in Den Haag geboren op 19 juli 1915. Zijn vader was kunstenaar en jurist, zijn moeder kwam uit een voorname en welgestelde familie. Hij bezocht het Gymnasium en studeerde rechten in Leiden. In april 1939 werd hij juridisch ambtenaar op het Landbouw Crisis Bureau; op 1 juli 1939 junior-medewerker op een advocatenkantoor in Rotterdam.

Op 5 januari 1940 trouwde hij en ging wonen aan de Westzeedijk in Rotterdam.

Floris Bakels, 1983

De oorlog, het bombardement en de daarop volgende bezetting maakten een verpletterende indruk op hem en veranderden zijn leven radicaal. In 1941 begon hij met een illegale rondzendbrief en pamflet. Hij nam in een brief afscheid van de Nederlandse Unie die hij eerst als vaderlandslievend had beschouwd, maar nu als werktuig van de Duitsers zag.

Hij was betrokken bij de opslag van wapens en munitie voor het verzet. Een provocateur verraadde de verzetsgroep echter: op 9 april 1942 werd hij gearresteerd. Het is daar in de Strafgevangenis van Scheveningen dat Bakels, die niet godsdienstig of kerkelijk was opgevoed, een vurig geloof krijgt. Een geloof dat hem steeds op de been gehouden heeft, zo betoogt hij vele keren en dat hem zijn gehele leven tot steun is geweest. Van een kerk heeft hij nooit lid willen worden. Zijn geloof kan innig, bevindelijk, evangelisch genoemd worden. Met Christus, zijn Redder, in het middelpunt. In woord en geschrift droeg hij de rest van zijn leven dit geloof uit.

Drieduizend velletjes papier met aantekeningen vormden een dagboek over zijn belevenissen in gevangenschap, die tot 29 april 1945 voortduurde. Hij verbleef eerst in Scheveningen waar de angst en onzekerheid regeerde. “De mof liet ons weloverwogen in het onzekere. Wat weten ze? Wat hebben ze?” Hij maakte een diepe crisis door.

Toen naar Kamp Amersfoort. Een SS-kamp. Hier trachtte men hem te ontmenselijken door slaag, honger en verwondingen. Hij maakte mee dat er gevangenen doodgeslagen werden. Maar hij maakte ook vrienden voor het leven. In de Kriegswehrmachtgefängnis in Utrecht was het regime minder streng; hier vond het schijnproces plaats. Van de 33 man die terechtstonden, kregen 21 de doodstraf. Van elf, waaronder Bakels, werd “das Verfahren bis auf weiteren abgetrennt”. Hij werd ‘Nacht und Nebel-’gevangene.

Een half jaar na het proces werd hij met nog 80 anderen naar het concentratiekamp Natzweiler in de Vogezen gevoerd en hij zou daar 36 maanden blijven. Dit was het ergste kamp, dodelijker dan Amersfoort. Meerdere keren stond en lag hij aan het randje van de dood. Zeer zware arbeid, extreme weersomstandigheden, maar ook veel vriendschap. Daarna twee maanden Buitencommando Dautmergen, een oord van grote verschrikking; kou, zwaar werk. Toen naar het Buitencommando Vaihingen-Enz. Hij maakte deel uit van een ziekentransport. Het was daar iets gunstiger. Maar door uitputting, luizen, kou en tyfus verloor hij vele vrienden en ook hijzelf was bijna gestorven. Maar de Amerikanen kwamen steeds dichterbij. Dachau was het laatste kamp waar hij gevangen zat. Met 32.000 anderen! Spanning: worden we bij de nadering van de Amerikanen afgemaakt of vluchten de SS-ers? Het laatste gebeurde, goddank. Op 29 april 1945 om 6 uur ’s avond zag hij de eerste Amerikaan in het kamp.

	Nacht un Nebel, 17e druk

Een eerste publicatie van dagboekaantekeningen kwam in 1947 in het boek Verbeelding als wapen. Dertig jaar later verscheen het boek Nacht und Nebel.

Deze laatste titel slaat op gevangenen in het Nazi-systeem, die spoorloos in nacht en mist verdwenen en in een concentratiekamp uitzonderlijk slecht behandeld werden. In het boek beschrijft hij die periode tot en met maandag 28 mei 1945, toen hij uitgeput en ziek in het zuiden van Nederland aan kwam.

Na de oorlog gingen zijn vrouw en hij uit elkaar, hertrouwden beiden en bleven goede vrienden. Dankzij een ijzersterk gestel herstelde Bakels. Hij hielp via het Rode Kruis mensen die dierbaren in de oorlog kwijt waren geraakt. Hij was enige tijd secretaris van de CPNB (‘boekenweekcommissie’). In 1957 was hij een van de oprichters van de Anne Frank Stichting.

Van beroep werd hij uitgever bij Elsevier. Een van de bekendste boeken die hij heeft uitgegeven is de 12-delige serie van Winston Churchill over de Tweede Wereldoorlog. Churchill ontving hiervoor de Nobelprijs voor de Literatuur in 1953. Mevrouw Bakels vertelde dat hij aanvankelijk diverse vertalers aan het werk had gezet, maar ontevreden was over de kwaliteit. Daarop ging hij zelf na thuiskomst in Bussum met een secretaresse aan het werk.

Hoe was Bakels in Bussum terecht gekomen? Hij was in 1949 hertrouwd en had kinderen gekregen. Op zoek naar een groter huis raadde een collega-directeur, die in Bussum woonde, hem aan zich ook eens in Bussum te oriënteren. Het werd een huis in de Koedijklaan in het Spiegel. Daar woonde het gezin met vijf opgroeiende kinderen. Bakels had niet veel met Bussum. Om verschillende redenen was hij niet lid van een vereniging, club of kerk. Bovendien eisten zijn gezin, zijn werk, maar vooral zijn inzet om mensen over zijn kampervaringen te informeren, veel tijd op.

Vlak in de buurt woonden ook vrienden uit de gevangenis-en kamptijd. Zoals de Bussumse aannemer Chris Diters, over wie hij schrijft: “Het grootste bewijs van vriendschap dat men een medegevangene kan aandoen, is: het hem laten lezen van een brief van thuis. Chris en ik hebben elkaar de brief van thuis laten lezen”. Of Jan Koet, die in ook Bussum woonde en bij Van Houten van Weesp werkte; hij had zijn verlamde vader in de gevangenis achter moeten laten en hij zwoegde samen met Bakels in de steengroeven bij Natzweiler.

In de Bussumse periode schreef hij ook Nacht und Nebel. Het boek maakte veel indruk en leidde onder meer tot een tv-documentaire waarin Bakels de plaatsen bezocht waar hij gevangen had gezeten. Het boek verscheen in 1977. In 2009 verscheen de 17e druk, die nu nog steeds te koop is. Bakels overleed 15 april 2000 in Bussum en werd daar begraven op de Algemene Begraafplaats. Op 23 april 2010 vond in Bussum een bijeenkomst plaats waarin delen uit zijn boek werden voorgelezen. Het was een indrukwekkende bijeenkomst ter gelegenheid van 65 jaar Bevrijding.

Klaas Oosterom is secretaris van de Historische Kring en initiatiefnemer van de bijeenkomst in 2010.