Hugo F. Ruys

Hugo Ruys, broer van Herman, was betrokken bij het drukken en verspreiden van de illegale krant Het Parool. Toen hij werd aangehouden voor fietsen zonder licht vonden de Duitsers de kranten in zijn fietstassen. Twee maanden later, op 7 maart 1945, werd hij samen met veertien anderen op de Dreef in Haarlem gefusilleerd, als represaille voor de aanslag op SS’er Zirkzee.

Gelukkig gezin

Hugo Floris Ruys werd op 2 september1924 in de Parklaan 17 in Bussum geboren. Hij was de jongste van drie zonen en groeide op in een hecht, harmonisch, gelovig gezin. In juni 1926 verhuisde het gezin naar Villa Oldeberm aan de H.J. Schimmellaan 1 in het Spiegel (nu omgenummerd tot nummer 9).
Net als zijn broers Theo en Herman ging hij naar het Christelijke Lyceum (nu Willem de Zwijger College). Vader Gerrit Ruys was advocaat-notaris en zat onder meer in het schoolbestuur. Moeder Hannie Ruys-Bavinck was onder andere actief binnen de ‘Nederlandsche Vrouwenbond tot Verhooging van het Zedelijk Bewustzijn’. Ook  was zij hoofdbestuurslid van het Bussumse Tehuis voor meisjes.

Vliegende Brigade

Vanaf de eerste oorlogsjaren was Hugo actief betrokken bij de Paroolgroep. Zijn verzetswerk bestond voornamelijk uit het drukken en verspreiden van de illegale krant Het Parool. Zijn broer Herman hielp hem aanvankelijk met het verspreiden van deze krant. In 1943 had Herman zich aangesloten bij De Vliegende Brigade. Deze verzetsgroep hield zich bezig met sabotage, spionage, overvallen en het voorbereiden van moordaanslagen. Ze kwamen vaak samen in de Jeugdkapel aan de Meentweg 54 in Bussum. Op 9 september 1943 werd de 21-jarige Herman daar, na verraad, samen met zes anderen opgepakt. Zodra Hugo hoorde dat zijn broer was gearresteerd spoedde hij zich naar de domineeswoning naast de Jeugdkapel. Ook Hugo werd ingerekend, maar hij kwam na drie weken weer vrij. Herman zou nooit meer thuiskomen. 

Familiedrama

Na zijn vrijlating hervatte Hugo onverschrokken zijn werk voor Het Parool. Op 12 januari 1945 ’s avonds ging het toch mis. Hij werd aangehouden, omdat hij zonder licht fietste. In zijn fietstassen vonden de Duitsers exemplaren van Het Parool en naar verluidt ook een lijst met adressen van onderduikers die valse persoonsbewijzen hadden. 

Uit het opstel van een leerling van het Gooisch Lyceum, geschreven in juli 1945:
“De reden van de huiszoeking (red.: bij haar thuis, ze hadden twee Joodse kinderen in onderduik) was namelijk dat Hugo Ruis was aangehouden om één of andere domme reden, ik geloof omdat het vlak na achten was, (begin spertijd) en hij had een pak Parools op zijn bagagedrager. Toen ze een lijst met adressen vonden hebben ze daar overal huiszoeking gedaan. Het was een lijst met adressen van onderduikers die een papier(vals) hadden dat ze na de slag om Arnhem al hun papieren kwijt waren.” 

‘Man voor vuurpeloton’. Oorlogsmonument op de Dreef, Haarlem. Beeld van Mari Andriessen. Foto Steven Lindeboom

Hugo werd gearresteerd en overgebracht naar het Huis van Bewaring aan de Weteringschans in Amsterdam. Nog diezelfde avond volgde niet alleen een huiszoeking in zijn ouderlijk huis, maar ook op verschillende andere plekken in Bussum.
In de villa aan de H.J. Schimmellaan 1 werd ‘bezwarend materiaal’ aangetroffen waaruit bleek dat vader Gerrit als notaris Joodse mensen had geholpen hun bezit veilig te stellen. De ouders werden gearresteerd. Theo, de oudste zoon, wist op het nippertje te ontsnappen.

Op 7 maart 1945 werd de 20 jarige Hugo, hij was de jongste, samen met zijn Parool-vriend Willem Jiskoot en dertien andere mannen op de Haarlemse Dreef gefusilleerd.
Een zoveelste represaille, dit keer voor de door Hannie Schaft en Truus Oversteegen in Haarlem gepleegde moord op de opperwachtmeester der Staatspolitie Willem Zirkzee. Willekeurige voorbijgangers werden gedwongen toe te kijken.

Na de oorlog werd Hugo op de Eerebegraafplaats Bloemendaal begraven, tussen zijn broer Herman en Willem Jiskoot in.  Op zijn grafsteen staat de tekst: ‘Wees getrouw tot in den dood en ik zal u geven de kroon des levens. Mede voor onze vader Gerrit Ruys overleden 5-4-1945’.

Eerbetoon

Een paar dagen na de bevrijding plaatste Het Parool in een speciaal bulletin een In Memoriam Hugo Ruys. Hugo wordt omschreven als bijzonder actieve oprichter en medewerker van de ‘Paroolgroep’ en als “… den kameraad, den vriend, die altijd voor je klaar stond en op wien je nooit tevergeefs rekende, ook wanneer er minder prettige werkzaamheden waren te verrichten”.

“Voor iemand als Huug bleef er eenvoudig geen andere mogelijkheid over. Hij had zich in gezet voor hetgeen hem was opgedragen en hij deed dit met geheel zijn wezen, moeilijkheden en tegenslagen het hoofd biedend met een taaie onverzettelijkheid, die voor den vrolijken, goedlachsen jongen, zoals iedereen hem kende, dikwijls verbazend waren.”

“Wat Hugo doorgemaakt heeft gedurende de weken van zijn gevangenschap zullen wij nimmer weten. Eén ding is echter duidelijk gebleken: hij verraadde ons niet! Hij bleef zwijgen om zijn vrienden en het werk dat hem liever was dan het leven te redden. Deze jongen, die ervan droomde na de bevrijding in het leger te worden opgenomen, gedroeg zich in deze laatste periode van zijn leven als een soldaat in de beste betekenis van het woord.”

Ook eind 1945 besteedde Het Parool aandacht aan Hugo: “Morgen, wanneer op den Eerebegraafplaats Bloemendaal niet minder dan vierhonderd slachtoffers van het Duitsche schrikbewind de laatste eer wordt bewezen – vierhonderd, lezer, vierhonderd – legt “Het Parool” vijf van zijn oorlogskameraden ter ruste: De Groot, Ruys, Jiskoot, Schipper en Cijfer.”

Bij de bouw van een naoorlogse wijk in Bussum Zuid is ervoor gekozen om negen straatnamen naar elf verzetsmensen te noemen. De Ruysstraat is een daarvan.

In de Spieghelkerk aan de Nieuwe Hilversumseweg in Bussum hangt een gedenkplaat voor de omgekomen gemeenteleden, waaronder de mannen Ruys.

In de hal van het Willem de Zwijger College in Bussum bevindt zich een herdenkingsplaquette met daarop de namen van Gerrit, Hugo en Herman Ruys.

Bronnen

1. Privéarchief van de familie Ruys.
2. Paul Schneiders, ‘Het Spiegel; geschiedenis van een villawijk 1874 – heden, uitgeverij Van Wijland, 2010.
3. Paul Schneiders, Buitengewoon Bussum deel 2. ‘Een villadorp in benarde tijden 1914 – 1945’. Boekhandel LOS BV, 2006.
4. Emmy Kremer, Avonturen in oorlogstijd; opstel d.d. 2 juli 1945, Gooisch Lyceum.
5. Het Parool: speciaal bulletin, In memoriam Hugo Ruys, 10 mei 1945.
6. Het Parool, In Memoriam, 26 november 1945.